INTERVJU br.376
GRADJANSKA TUZLA
DR ANTO RAOS, CLAN FORUMA GRADJANA
DALJE RUKE OD BOSNE!
Dejtonskim sporazumom rat je zaustavljen, a
avnojevske granice su potvrdjene. Te granice
nasi susjedi ne smiju fizicki prekoraciti. Zbog
toga, uticaj na nas zivot pokusava da se
obezbijedi formiranjem raznih podruznica
politickih stranaka iz Hrvatske, Srbije i Crne
Gore
Nas sagovornik iz Tuzle, dr Anto Raos u Beograd je, prvi put
posle cetiri godine, stigao u delegaciji nezavisnih intelektualaca
sarajevskog Kruga 99 i tuzlanskog Foruma gradjana, kao jedini
clan koji pripada obema asocijacijama. Sa logikom, pre svega
privrednika, koja je uvek fleksibilnija od politicke, "naoruzan"
dobrom voljom da se poruseni mostovi ponovo sagrade,
objasnjavao je da razlike u misljenjima ne smeju biti razlog za
njihovo nepostojanje. Dr Anto Raos, dugogodisnji predsednik
Koksno-hemijskog kombinata "Boris Kidric" iz Lukavca,
predsednik Hemijskog kombinata "Soda-so" - Tuzla,
predsednik predratnog Udruzenja menadzera BiH, inace
esenski postdiplomac - doktor tehnoloskih nauka, u skladu sa
svojom strukom krajnje je pragmatican covek. Oni koji ga ne
pamte iz tih privredno-politickih krugova, mozda ce ga se setiti
kao istaknutog sportskog funkcionera, predsednika Fudbalskog
saveza BiH, clana Predsednistva fudbalskog saveza Jugoslavije,
predsednika Zajednice prvoligasa Jugoslavije...
U to vreme Beograd je, kako kaze, bio i njegov grad. On to
danas nece reci. Opirace se pravdajuci to ratnim strahotama,
fakturisici krivnju za to Beogradu, ali susret sa "Maderom" u
kojoj smo dogovorili jedno od nasih sretanja u mnogome ce to
poreci.
Ulazeci u "Maderu", kao da je on domacin, rekao mi je: "Vidis
onaj stol, on je uvijek rezervisan za Cicu (Miljana Miljanica) i
drustvo". Cim smo usli, raspitivao se za njega. Konobari rekose
da ce mozda i doci, mada je nesto bolestan. Cica nije dosao,
ali stigao je legendarni dr Obradovic. Bio je to dirljiv susret. Za
jednim od stolova sedeli su i sportski novinari Bobica Jankovic
i Milojko Pantic. Kad su se prepoznali neko od njih je
uzviknuo: - Anto, da li je moguce?! Dr Raos se uputio
njihovom stolu, gde su vec svi bili na nogama. Neko je seretski
dobacio: "Cekaj prijatelju da te provedemo kroz koridor!" Dr
Raos se brzo snasao dodavsi: "Prosao sam ja bez problema i
kroz onaj pravi."
Navijaci sa brda
Da li su Vas u ratu razocarali Vasi sportski prijatelji, ili, pak
Vi njih?
- Nismo se vidjeli cetiri godine. E, koliko je najmilijih ovaj rat
rastavio... Ne vjerujem da su moji prijatelji ucinili ista ruzno u
ovom ratnom vremenu, sto bi me moglo razocarati. Sto se
mene tice i moga ponasanja ne trebaju se stidjeti. Rat sam
proveo boreci se protiv svakog nacionalizma, mrznje i
netolerancije... Ali, razocarali su me mnogi navijaci, pogotovo
oni sa brda iznad Tuzle i Sarajeva.
Pa, za koga ste onda navijali u poslednjem Finalu Evrope u
kosarci: za Jugoslaviju ili Litvaniju?
- Za Litvaniju. Tu vece je na Tuzlu palo 30 "slavljenickih"
granata.
Vi ste sportski radnik, a pobjedu su izborili sportisti, ne
navijaci s brda?
- Zar biste Vi mogli da navijate za onoga cija se pobjeda u
Ateni slavila topovskim salvama bojeve municije ispaljene na
usnulo Sarajevo i Tuzlu?
Cini se da niste bas jugonostalgicni?
- Ako je rijec o nostalgiji za jednim iracionalnim politicki i
privrednim sistemom, kakav je bio u bivsoj Jugoslaviji, onda
sigurno nisam jugonostalgicar. Ako ondasnje vrijeme i
cjelokupan zivot u njemu poredimo sa ovim sto danas imamo,
onda sigurno za mnogo cim sto smo imali ranije, nostalgija
postoji. Mi smo, na zalost, jedini narod u Evropi kojem je juce
bolje nego danas, koji se bori danas da bi mu bilo kao juce.
Kako se zivljeli u Tuzli ove cetiri ratne godine?
- Cinjenica da su u Tuzli na vlasti gradjanske, a ne nacionalne
stranke je ucinila da imamo tolerantniju atmosferu zivljenja i
odnosi izmedju nas, bez obzira na vjersku i nacionalnu
pripadnost nisu bili znacajnije poremeceni. Imali smo, stoga,
jedan problem manje nego mnogbe druge sredine. Medjutim,
svakodnevna granatiranja naseg grada sa Majevice, a kasnije i
sa Ozrena, uz velike materijalne stete, a prije svega ljudske
zrtve, te dugi vremenski period totalne fizicke i komunikacijske
blokade, sto je izazivalo nestasicu svega sto je potrebno da bi
covjek uopce mogao prezivjeti, cinilo je ambijent u kojem su
zivljeli i prezivjeli Tuzlaci.
Kako su ziveli Srbi u Tuzli?
- Dijelili smo zajednicku sudbinu.
Pa, ipak, agencije su pre samo nekoliko dana objavile da je
u Tuzli, Medjunarodni crveni krst otkrio zatvor sa
osamdesetak zatvorenih Srba?
- Tako nesto mi je nepoznato, ali ako je tacno, onda to samo
moze biti SDA-ovska ujdurma da se podvali reformistickoj,
gradjanskoj Tuzli. Ona se u ovom ratu pokazala kao pravi
model multinacionalne, multireligijske i multikulturalne sredine
u kojoj ljudi ne zive jedni pored drugih, vec jedni sa drugima.
Kad to govorim, mislim na sam grad Tuzlu, dok su iskustva u
tuzlansko-podrinjskom kantonu, gdje vlast drze nacionalne
stranke, sigurno nesto drugacija.
Dorucak kod Klintona
GradonacelnikTuzle, reformista Selim Beslagic je nedavno
na poziv Bila Klintona boravio u Vasingtonu na dorucku koji
predsednik SAD uprilicava nakon novogodisnjih praznika za
posebne goste?
- Poziv Beslagicu u prvom redu dozivljavam kao podrsku i
priznanje gradu i njenom predsedniku za ono sto su ucinili i
cine da obezbijede normalan, gradjanski zivot svih, bez obzira
na nacionalnu, vjersku i bilo koju drugu pripadnost. Poziv
Beslagicu je demonstracija opredjeljenja SAD za stavove koje
mi u Tuzli zastupamo. Ovo bi sve vladajuce nacionalne stranke
i te kako trebalo zabrinuti, jer je ova poruka americkog
predsednika koju ce politiku ubuduce podrzavati, upucena
iskljucivo njima i njihovim vodjama.
Pa ipak, nezavisni intelektualci iz Bosnjacko-hrvatske
federacije koji su ovih dana gostovali u Beogradu
prognoziraju da ce i novi izbori pripasti nacionalnim
strankama?
- Ja ne spadam u one koji tako misle, pogotovo ako nam
medjunarodna zajednica pruzi pomoc, koju ocekujemo,
opozicione stranke u Bosni i Hercegovini nisu bez sanse.
Nadamo se da ce nam Amerika, prema datim obecanjima,
pruziti pomoci u pogledu instaliranja informacionih medija koji
ce parirali drzavnim sredstvima informiranja i u tom smislu je
obecana satelitska mreza.
Hoce li vam Amerika "instalirati" i dr Harisa Silajdzica, koji
bi pred nove izbore trebalo da stane na celo ujedinjene
opozicije u bosanskoj Federaciji?
- Dr Haris Silajdzic je u svakom slucaju znacajno pojacanje
svima onima koji se istinski bore za demokratsku, gradjansku,
sekularnu drzavu. Ja sam u to istinski ubjedjen, a da li ce se to
o cemu se sada govori i dogoditi, ja zaista ne znam. Volio bih!
Nekvalitetni lideri
Zar Vam kao zakletom protivniku nacionalizma ne smeta
Alijin turban pod kojim je do nedavno dr Silajdzic bio? Ili se
bas i igra na kartu hrabrog razlaza sa muslimanskim vodjom,
sto harizmi mladog sposobnog, zgodnog politicara evropske
provinijencije daje novi obol?
- Dr Haris Silajdzic zaista posjeduje mnogo onih osobina koje
ljudi na tako visokim drustveno-politickim funkcijama trebaju
da imaju. Njegov razlaz sa predsjednikom Izetbegovicem
govori da pored svih kvaliteta posjeduje snaznu dozu
odlucnosti, pa i hrabrosti da udje u jednu takvu konfrontaciju.
Ovakvi slucajevi nisu rijetki u svijetu politike, pogotovo tamo
gdje su demokratski odnosi na visem nivou. Zelio bih da
upravo dolazak dr Silajdzica na celo opozicije bude
nagovjestaj boljim danima i demokratskom zivotu.
Da li biste tako rasirenih ruku prihvatili i neke ljude iz SDS-
a, ako bi se i oni poput dr Silajdzica u "ovom prelaznom
roku" promenili dres?
- Sve je podlozno promjenama, pa i ljudi. Sama cinjenica da je
neko clan SDS ne znaci da se sa njim ne moze poslovno, ili na
neki drugi nacin, ali svakako van politike, saradjivati. Ali sa
rukovodnim dijelom Karadzicevog paljanskog tima, bez obzira
koliko bi se mijenjali, saradnje nema.
Onda ste mi ipak odgovorili na pitanje koje ste malocas
precutali "da li su za Vas ve nacionalne stranke iste". No,
sta mislite da li ce Silajdzica prihvatiti srpski entitet.
- To zaista ne znam!
Da li su lideri deficitarni u oba bosanska entiteta?
- Vec dugi niz godina na bivsem jugoslovenskom prostoru ne
pojavljuju se vodje sposobne da povedu putevima prosperiteta.
o tome kakve vodje imamo najbolje govori ovaj krvavi rat.
Postojece vodje su nesto najstrasnije sto nam se moglo
dogoditi.
Na nekoj od sesija ovde u Beogradu ste poslali energicnu
poruku: "Dalje ruke od Bosne". Poruka je, kako rekoste
upucena svim "uvoznim" partijama iz susednih drzava.
Apostrofirali ste tada SPS, JUL, HDZ i SPO... i dodali:
"ostavite vi nama "nas" SDS, lako cemo mi sa njima"!
- Mjesanje naseg okruzenja u rjesavanje nasih problema vec
smo krvavo platili. Dejtonskim sporazumom rat je zaustavljen,
a avnojevske granice su potvrdjene. Te granice nasi susjedi ne
smiju fizicki prekoraciti. Zbog toga, uticaj na nas zivot
pokusava da se obezbijedi formiranjem raznih podruznica
politickih stranaka iz Hrvatske, Srbije i Crne Gore.
Zasto ne verujete da bi to mogla biti autenticne partije koje
ce pluralizovati politicki zivot u Republici Srpskoj?
- Protiv takvih partija nemam zamjerke.
Bosna kao Federacija regija
Koliko je dejtonska Bosna nalik predratnoj Jugoslaviji?
Mogu li po uzoru na avnojevske granice, granice danasnjih
entiteta jednog dana postati granice novih drzava?
- To se nece dogoditi!
Da li je Bosna danas zapravo protektorat sa najmladjim
predsednikom Karlom Biltom?
- Zahvaljujuci medjunarodnoj pomoci rat je zaustavljen, a
sporazum u Dejtonu potpisan. jedina sansa da se taj sporazum
sprovede, jeste neposredno angazovanje upravo tih
medjunarodnih snaga. Da bi taj zadataka izvrsili oni moraju
imati odredjena prava samostalnog djelovanja, dok ne zavrse
ono sto im je stavljeno u zadatak. Ako vi to nazivate
protektoratom, onda ja samo mogu da zazalim sto nam takav
protektorat nisu uveli jos ranije.
Bosna i Hercegovina, kao jedinstvena drzava, po Vama je
vec stvarnost. Kakve su onda sanse za reintegraciju na sirem
jugoslovenskom prostoru?
- BiH u prvom redu unutar sebe treba da uspostavi nuzne
nacionalne, teritorijalno-ekonomske i politicke odnose. Po
mom misljenju, a takvih zagovaranja ima mnogo, Bosnu treba
napraviti kao federaciju regija, koje ne bi bile formirane na
etnickim vec na ekonomskim, kulturnim, istorijskim i drugim
osnovama. To bi bila decentralizovana federacija, a regije bi
imale veliku autonomiju. Ovaj model mogao bi rijesiti i druga
sporna pitanja na sirem jugoslovenskom prostoru, do cije ce
reintegracije, uvjeren sam, takodje i doci. Ekonomski, a i neki
drugi interesi vec postoje.
Vredno radite na obnovi "bosanske kuce". Da li je to u
okviru projekta regionalizacije (kantonizacije) bivseg YU-
prostora, na cemu u Parizu radi istaknuti biznismen,
antinacionalista i sve ambiciozniji politicar Boris Vukobrat,
ciji ste gost nedavno bili?
- Znajuci gospodina Vukobrata kao racionalnog, pragmaticnog
covjeka, ne sumnjam da ono sto radi nastoji da bude i najbolje.
Boris Vukobrat u tome najcesce i uspijeva. Ako ovo sto ja
radim pomaze realizaciji programa gospodina Vukobrata, onda
sam zadovoljan, jer ce takav projekat koristiti prije svega onom
zasta sam se uvijek zalagao, a to je "ekonomija iznad politike".
Bez Srba Bosne nema
U ovo ratno vreme posetili ste u Cirihu i gospodina Adila
Zulfikarpasica, sivu eminenciju neke "drugacije Bosne"?
- Muslimanska bosnjacka organizacija se na celu sa
gospodinom Zulfikarpasicem zalaze za gradjansku,
demokratsku, sekularnu, suvremenu drzavu Bosnu, na cemu i
sam radim i u tom smislu razmjena misljenja je normalna
stvar.
U Beograd ste doputovali kao gost one "druge Srbije",
opozicione. Osim susreta sa celnicima Nove demokratije,
koja participira u aktuelnoj vlasti, drugih susreta sa
zvanicnom vlascu tokom ove desetodnevne posete niste
imali. Njoj su, istina ne sa Vase strane, ali od strane
gostujucih Sarajlija i Tuzlaka upucivane dosta teske reci, a
sarajevski novinar Slavko Santic je Beograd cak nazvao
"epicentrom zla"?
- I sam spadam u one koji tvrde da je rat projektiran u
Beogradu. Zvanicna ovdasnja vlast ne komunicira ni sa svojom
opozicijom, a zasto bi sa bosanskom.
Vasi, i pozivi Vasih kolega izbeglicama da se vrate kucama,
u svoju Bosnu, jer bez "Srba Bosne nema" shvaceni su
svugde gde ste se u Beogradu pojavili zaista dobronamerno,
ali, cini se da, s obzirom na vas slab opozicioni uticaj u
Bosnjacko-hrvatskoj federaciji, sve to ostaje u sferi dobre
volje?
- Povratak svih izbjeglica i protjeranih lica na svoja ognjista
uslov je bez kojeg nema BiH kakvu mi zelimo. To je obaveza
iz Dejtona, kojaa ce se morati provesti. U tom smislu dici
cemo svoj glas na svkaom mjestu, formirati stabove za
povratak i pruziti svaku pomoc na terenu. To je i nas itneres,
jer ti unesreceni ljudi nikad vise svoj glas nece dati onima koji
su uzrok njihove tragedije.
Kolega iz sarajevskog "Oslobodjenja" Slavko Santic je na
sesiji Beogradskog kruga cak postavio pitanje odgovornosti
onih koji su otisli iz ratne Bosne. U Beogradu nije htio
pruziti ruku svome bratu od strica Dejanu Santicu, samo
zato sto je izbegao iz Mostara. Kako Vi gledate na dilemu:
otici ili ostati? Sta ste savetovali svojoj porodici?
- To je licna odluka svakog pojedinca. Nije je lako donijeti jer
se na "djonovima cipela ne mogu ponijeti slike iz djetinjstva".
Naravno, nama u gradovima bi bilo lakse da su sa nama ostale
nase komsije... ali. Mnogi su zeljeli otici, pa i moja djeca.
Sugerirao sam im da ostanu, ali njihovo apsolutno pravo da o
tome odluce odvelo ih je u bijeli svijet.
Svestenik - doktor rudarstva
Prilicno logicno, s obzirom da ce se u Bosni jos dugi niz
godina ziveti bedno, u pritajenoj mrznji, mada Vi volite reci
da ce ekonomski interesi brzo prevazici i ljubav i mrznju!
- Granate, korozija i odlazak strucnjaka razneli su bosansko-
hercegovacku privredu. Svi finansijski tokovi su devastirani,
nasih roba vec cetiri godine nema na trzistu. Oporavak
ekonomije, reanimacija privrede to su zadaci broj jedan.
Iracionalni privredni sistem koji je zemlju doveo do kolapsa i
bio plodno tlo za bujanje nacionalizma mora se sto prije
zaboraviti. Kamo srece da je uspio program Ante Markovica,
koji je bio posljednji pokusaj da se paznja sa politike najzad
skrene na ekonomiju! No, sta je - tu je. Sad kad su puske
bacene valja obnoviti zemlju, ali na osnovama gdje ce interes
da se bolje zivi biti konstanta izdignuta iznad i ljubavi i mrznje.
Koji Vam je najtezi trenutak u ovome ratu?
- Svakako 25. maj 1995. kada je od granate sa Ozrena
poginulo 73-oje mladih ljudi.
Sta Vas je posebno ohrabrilo?
- I to je vezano za pogibiju ovih mladih ljudi. Pa, ohrabrilo me
to sto su, bez obzira na vjersku i nacionalnu pripadnost, i
pored pritiska vjerskih sluzbenika, posebno islamskih, roditelji
svoju djecu sahranili u zajednicku grobnicu. Za Bosnu ipak,
ima nade.
Sta vas je narocito razocaralo?
- Odnos Pravoslavne crkve prema svojim vjernicima u Tuzli.
Kad su u pitanju pravoslavni svestenici, u toku ovog rata
dogodilo se nesto nezapamceno u istoriji Pravoslavne crkve na
ovom prostoru. Svi svestenici na celu sa vladikom Kacavendom
neposredno pred sam pocetak rata napustili su Tuzlu. Niko od
pravoslavaca nije mogao biti krsten, niti vjerski sahranjen.
Tuzlanska vlast je u nekoliko navrata trazila da se u Tuzlu
posalje pravoslavni svestenik, ali bez rezultata. Predstavnici
Srpskog gradjanskog vijeca su prilikom posjete patrijarhu Pavlu
postavljali isti zahtjev. Danas u Tuzli duznost pravoslavnog
svestenika obavlja doktor rudarskih nauka!!!
Kava ili kahva
Zalazete se za suverenu Bosnu, a u dzepu imate hrvatski
pasos, pardon, putovnicu?!
- Ja sam rodjen u Hrvatskoj, a cijeli svoj zivot proveo sam u
Bosni. Moja djeca i unuci su tu rodjeni, tu je moj dom, tu je
moja domovina. Zato imam oba pasosa.
Necete se vi u sekularnoj, nedeljivoj ljutiti ako i ja budem
imala bosanski i "agresorski"?
- Necemo!
Zeleli smo na kraju popiti, kako bi to u Bosni rekli, sikterusu
(crnu kafu, drugu po redu, koja se daje gostu kaoznak da
moze otici. Pitala sam dr Raosa hoce li kafu, kavu ili kahvu.
Klimajuci potvrdno glavom ispricao mi je da mu je u Tuzli u
toku rata prilikom neke posete postavljeno slicno pitanje, ali
bez srpske jezicke varijante.
Dakle, "hocete li kavu ili kahvu", pitali su jednom prilikom dr
Raosa. - Svejedno - odgovorio im je. - Ne bi trebalo da ti je
svejedno. Jer, ako je isto kava i kahva, onda je isto i kad ti
neko povali i pohvali zenu - receno mu je u sali.
Snezana RAKOCEVICH-NOVAKOVICH
Antrfile:
Nadamo se da ce nam Amerika, prema datim obecanjima,
pruziti pomoci u pogledu instaliranja informacionih
medija koji bi parirali drzavnim sredstvima informiranja
i u tom smislu je obecana satelitska mreza.
Bosnu treba napraviti kao federaciju regija, koje ne bi
bile formirane na etnickim vec na ekonomskim,
kulturnim, istorijskim i drugim osnovama. To bi bila
decentralizovana federacija, a regije bi imale veliku
autonomiju.
Povratak svih izbjeglica i protjeranih lica na svoja
ognjista uslov je bez kojeg nema BiH kakvu mi zelimo. To
je obaveza iz Dejtona, koja ce se morati provesti. U tom
smislu dici cemo svoj glas na svakom mjestu, formirati
stabove za povratak i pruziti svaku pomoc na terenu.
Svi svestenici na celu sa vladikom Kacavendom
neposredno pred sam pocetak rata napustili suTuzlu. Niko
od pravoslavaca nije mogao biti krsten, niti vjerski
sashranjen. Tuzlanska vlast je u nekoliko navrata trazila
da se u Tuzlu posalje pravoslavni svestenik, ali bez
rezultata.