Probudjeni cinizam

Okrivljeni za ratne zlocine i pravda

Dejtonski sporazum je obavezao strane potpisnice da saradjuju sa Medjunarodnim krivicnim sudom u Hagu, pred kojim je do sada optuzeno 175 lica, zbog ratnih zlocina pocinjenih na tlu nekadasnje SFRJ, od 1991. do 1995. godine. Mnoga od njih su vojni komandanti, ali drzave, duzne da ih predaju Sudu, to do sada nisu ucinile. Umjesto o saradnji u toj stvari, cuju se izjave koje su zapravo cinicno tumacenje zakona covjecnosti u ratu, omalovazavanje optuzbi i osporavanje nadleznosti Suda. Prema jednoj butadi te vrste, ubacenoj u javnost, optuznice ne bi trebalo ni podizati protiv odredjenih vojnih komandanata, kada bi bilo pravde. Kaze se da su oni junaci rata i ljudi zasluzni za narod. Medjutim, optuzeni vojni komandanti su, osim ostalog, okrivljeni zbog njihove komandne odgovornosti, a to nije ni nepoznat ni pravno neodredjen pojam. Naprotiv.

Odgovornost komandanata po medjunarodnom pravu

Pojam komandna odgovornost odavno je poznat u medjunarodnom pravu. Postoji jos od vremena haskih kodifikacija medjunarodnog ratnog prava, 1899. i 1907, i zatim 1954, da bi bio reafirmisan i dopunjen zenevskim kodifikacijama, 1949. i 1977. godine. Tu je komandna odgovornost opisana u sirem i uzem smislu. Ali, u oba smisla, komandna odgovornost se sastoji u tome da svaki vojni starjesina mora osigurati postivanje humanitarnog prava u sferi svog komandovanja. Odgovornost za ispunjenje te obaveze ide do samog drzavnog vrha. U miru, to je odgovornost da se sistematski i neprekidno - u vojsci, skolama i narodu - siri znanje o pravilima medjunarodnog humanitarnog prava, a u ratu, da se to pravo primjenjuje. U miru, ta odgovornost se vezuje za politicki ugled zemlje, jer su se drzave obavezale da ce poznavanje medjunarodnog humanitarnog prava siriti i, narocito, da ce njihove oruzane snage to poznavanje provjeravati na manevrima, razlicitim vojnim vjezbama, i sl. A u ratu, odgovornost je ne samo politicka, vec i individualna krivicnopravna odgovornost. Vojni komandant, i onaj najviseg ranga, kada i ne izvrsi neposredno ratni zlocin, moze biti krivicno odgovoran za taj zlocin zbog toga sto nije sprijecio zlocine koje su izvrsili pripadnici njegove vojske ili paravojnih odreda koji su pod njegovom kontrolom. Dakle, takva odgovornost nadredjenog za zlocine koje su pocinili njegovi podredjeni, propisana je u medjunarodnom pravu i na taj nacin je potvrdjena njena zakonitost i nacelo nullum crimen sine lege.

Osobenosti komandne odgovornosti u ratu

Komandna odgovornost obuhvata odgovornost komandanta u vojnim operacijama. Ona nije bezlicna, vec se odnosi na pojedinog komandanta u vezi sa obavezom primjene humanitarnog prava. Kakva je konkretna uloga pojedinog komandanta, koji je geografski prostor na kojem ta odgovornost dolazi do izrazaja, kakav je lanac povezanosti vojnih komandanata u pogledu te odgovornosti koji utice na vecu ili manju individualnu odgovornost, pitanja su koja poticu iz dugotrajne prakse, i cija pravna rjesenja nalazimo u pravilima medjunarodnog humanitarnog prava: u IV Haskoj konvenciji o zakonima i obicajima rata na kopnu, sa Pravilnikom o zakonima i obicajima rata na kopnu, od 1899. i 1907. (Preambula), u sve cetiri zenevske humanitarne konvencije o zastiti zrtava rata, od 1949. (clan 1), u Dopunskom protokolu uz zenevske humanitarne konvencije o zastiti zrtava medjunarodnih oruzanih sukoba, od 1977. (cl. 1, 58, 86 i 87), i u Haskoj konvenciji o zastiti dobara kulture za vrijeme oruzanog sukoba, od 1954. (clan 4). Ova pravila obuhvataju prevenciju, kontrolu, teska krsenja ratnog odnosno humanitarnog prava, medju kojima su posebno opisana djela koja povlace komandnu odgovornost. To su djela izvrsena necinjenjem komandanata i odgovornih civilnih lica u ratu, koja su bila duzna da sprijece izvrsenje ratnih zlocina, a to nisu ucinila iako su mogla.

Navedeni pravni propisi medjunarodnog prava su postali dio unutrasnjeg prava svih drzava ucesnica u ratu na tlu nekadasnje SFRJ, od 1991. godine nadalje.

Komandna odgovornost i Uputstvo

Uz ovaj memento onima koji osporavaju postojanje krivicne odgovornosti istaknutih komandanata i licnosti od politickog autoriteta u ratu od 1991. do 1995. godine, potrebno je ukazati i na jedan pravni propis koji je donet u SFR Jugoslaviji 1972. i noveliran 1988. godine. To je Uputstvo o primeni pravila medjunarodnog ratnog prava u oruzanim snagama SFRJ,* iz kojeg su u vojnim skolama JNA ucili medjunarodno ratno pravo i kasniji komandanti i operativci rata na tlu Jugoslavije od 1991. do 1995, bez obzira na to kojoj su vojsci pripadali u tom ratu. U poglavlju o sprecavanju povreda pravila medjunarodnog ratnog prava i krivicnoj odgovornosti za ratne zlocine, propisana je i odgovornost komandanata za postupke podredjenih. Vojni starjesina je licno odgovoran za povrede pravila ratnog prava ako je znao ili je mogao znati da njemu potcinjene ili druge jedinice ili pojedinci pripremaju izvrsenje ratnih zlocina, pa u vrijeme kada je jos bilo mogucno sprijeciti njihovo izvrsenje nije preduzeo mjere da se te povrede sprijece. I dalje, licno je odgovoran i onaj vojni starjesina koji zna da su povrede ratnog prava izvrsene, a protiv prekrsioca ne pokrene disciplinski ili krivicni postupak ili, ako nije nadlezan za pokretanje postupka, prekrsioca ne prijavi nadleznom vojnom starjesini. Sve ovo je neposredna komandna odgovornost za izvrsenje ratnog zlocina necinjenjem.

Ako se smatra i prihvati kao »ispravno misljenje« da bi sudjenje pred Medjunarodnim krivicnim sudom licima koja su pocinila ratne zlocine u navedenom smislu, bilo nepravda, a da se moze, eventualno, suditi vojnicima ili starjesinama nizeg ranga, koji su izvrsili zlocine, onda bi to bio sumrak prava. Naprotiv, sudjenje i licima na komandnim duznostima zbog ratnih zlocina koje su ta lica izvrsila necinjenjem, predstavlja dosljednu primjenu prava, ali i dopunu prava - pravdom. Prema poznatoj klasicnoj izreci, ta sudjenja bi bila primjer potpune i brze pravde. Pravde zbog ucinjenih zlocina, pravde zbog njihovih zrtava i pravde radi mira u buducnosti.

Jedan post scriptum. I 1972. i 1988. godine, po navedenom Uputstvu, smatralo se zakonitim da izvrsioci ratnih zlocina, bez obzira kojoj vojsci pripadaju, odgovaraju i pred medjunarodnim sudom ako je takav sud osnovan.

Milivoj Despot

*) Naredba Predsednistva SFRJ o donosenju i upotrebi Uputstva, Sluzbeni vojni list, broj 7, od 28. aprila 1988, i Uputstvo, Sluzbeni vojni list, broj 10, od 10. juna 1988. godine.

Mogu li Boze da zivim jos samo jedan dan jos jednom sunce nad Likom da ugledam? Mogu li reku na izvor da vratim posteno svaki greh da platim. Mogu li Boze da zivim jos samo jedan dan, sto mi nocas moze biti uteha, jos jedna zora svice bez dragog osmeha. Moze li gnezdo naci ptica, moze li dom svoj naci izbeglica. Mogu li Boze da zivim jos jedan dan pa da se kuci vratim, gde manje boli tamo me neko ceka, tamo me jos neko voli. Da se u Liku vratim, da me tuga mine, lakse je bez sudbine nego bez domovine. Mogu li Boze i to da docekam osmeh na dragom licu da ugledam. Moze li gnezdo naci ptica moze li dom svoj naci izbeglica. Mogu li Boze da zivim jos samo jedan dan da se kuci vratim tamo gde manje boli tamo me neko ceka, tamo me neko voli. Da se u Medak vratim da me tuga mine lakse je bez sudbine nego bez domovine.

Mirjana Vuletic,
ucenica II razreda Zanatske skole

Posaljite nam vas komentar

Mir/Rat