Poljuljan monolitni tronozac SDA, SDS i HDZ

Mada spektakularnih rezultata nece biti, ipak se ocekuje da na ovim izborima uverljivije dodje do izrazaja multietnicki karakter BiH

Demokratska javnost u BiH i medjunarodna zajednica opste izbore, koji ce se odrzati 12. i 13. septembra, na kojima ce ucestvovati 83 politicke stranke, koalicije, alijanse i nezavisni kandidati i pratiti 2700 medjunarodnih posmatraca, dozivljavaju odlucujucim za radikalnu promenu aktuelne vlasti vodecih nacionalnih stranaka.

Posto je vec u Republici Srpskoj (RS) SDS izgubila na proslogodisnjim parlamentarnim izborima i paljanski rezim smijenjen, nova vlast na ovim izborima treba da tu prednost ucvrsti. Sto se tice uklanjanja sa vlasti vodecih stranaka, SDA i HDZ, u Federaciji BiH (FBiH), medjunarodna zajednica se orijentisala na probosanske, demokratske opozicione stranke, ocjenjujuci da bi udruzene mogle radikalno ugroziti njihov polozaj zbog cega im je pruzala i jos uvjek pruza otvorenu podrsku. Medjutim, jedino je formirana koalicija Centra koju cine cetiri opozicione, nacionalno neopterecene stranke, uglavnom liberalne orijentacije, dok se stranke lijevo od centra, pretezno socijaldemokratske orijentacije nisu udruzile. Poslednji pokusaj medjunarodne zajednice na sastanku u Briselu osam opozicionih probosanskih stranaka da se udruze uspio je utoliko sto su se dogovorile da koordiniraju svoje predizborne aktivnosti pa su i formirale sekretarijat, ali nije doslo do cvrsceg udruzivanja.

Stranke, koalicije, savezi

Jedino nije doslo do raskola u vladajucoj stranci SDA iako i nju nagrizaju unutrasnje razmirice, zahvaljujuci prije svega ponovnom kandidovanju Alije Izetbegovica za clana Predsjednistva BiH, koji je postao harizmatska licnost kod bosnjackog naroda i koji svojim autoritetom odrzava stranku SDA na okupu.

Sto se tice izbornog sistema, koji je Dejtonskim sporazumom zasnovan na nacionalno-entitetskom principu, pa su izbornim kandidatima za pobjedu dovoljni samo glasovi etnicke zajednice kojoj pripadaju, faktori medjunarodne zajednice (OEBS) nastojali su da pronadju odgovarajuca rjesenja koja ce makar umanjiti te prednosti. Tako je, pored ostalog, kao uslov za registraciju stranaka, koalicija i nezavisnih kandidata obavezno podnosenje politicke platforme (stavovi u pogledu povratka izbjeglica i raseljenih lica, prava manjina i dr.) i potpisivanje izjave o prihvatanju Dejtonskog sporazuma, izbornog kodeksa ponasanja i potpunoj implementaciji izbornih rezultata. Ovim je, bar formalno, suzen manevarski prostor za opstrukcije i blokade provedbe Dejtonskog sporazuma. Privremena izborna komisija je zbog krsenja navedenih uslova od pojedinih stranaka ili kandidata uklonila nekoliko stotina kandidata sa izbornih lista iz nekoliko stranaka, pretezno nacionalistickog karaktera.

Pored koalicija, data je mogucnost stvaranja alijansi (saveza) stranaka sa istim ili slicnim politickim ciljevima, pa se zajednickim zbrajanjem glasova odredjuje broj mandata koje biracka alijansa osvoji, sto posebno pogoduje udruzivanju relativno manjih opozicionih stranaka. Predvidjeno je da 30% kandidata pripadne zenama.

Izborna nadmetanja

Sa prethodno iznesene politicko-regulativne pozicije predizborna kampanja pokazala je slijedece:

. U medjunacionalnom stranackom nadmetanju koriste se sva sredstva za podsticanje medjunacionalne napetosti i straha zbog navodne opasnosti od »neprijateljski raspolozenog« drugog naroda, pri cemu se koristi i dirigovani terorizam od samog pocetka predizborne kampanje. Cilj je nacionalno homogenizirati i pridobiti birace za svoju stranku »zastitnicu nacionalnih interesa«.

. I unutar sopstvene nacije te stranke, a posebno one nacionalistickog obiljezja, skoro iskljucivo koriste nacionalne argumente u nadmetanju, s tim sto se suparnicke stranke, umjesto neprijatelja, etiketiraju izdajnicima, kolaboracionistima ili u najmanju ruku slabim Srbima, Hrvatima, Bosnjacima (HDZ tako kvalifikuje Kresimira Zubaka i Novu hrvatsku inicijativu, SDS i radikali novu vladu Milorada Dodika i koaliciju Sloga, a SDA demokratsku opoziciju).

. Vladajuce nacionalne stranke zloupotrebljavaju vlast da otezaju pozicije opozicionih stranaka i njenih kandidata na koje vrse razne oblike pritisaka (otpustanje sa posla, ucjene, potkupljivanje, zastrasivanje i sl.). Cinjenica je da je i nova vlada RS to pokazala odlukom o smjeni direktora i glavnih urednika 16 lokalnih radio i TV stanica zbog toga sto SDS i radikali maksimalno koriste te stanice u predizbornoj kampanji.

. Ceo proces (ne)provedbe Dejtonskog sporazuma od strane aktuelne vlasti podredjen je izborima. To se narocito odnosi na proces povratka izbjeglica i raseljenih lica svojim kucama, koji je zapao u ozbiljnu krizu. Vladajuce nacionalne strukture ne zele sada izbjeglice i raseljena lica, ratnike i »zasluzne« stranacke kadrove tjerati iz tudjih stanova, kuca i sa imanja koja su im dodijelili, jer njima upravo ova kategorija biraca predstavlja sigurnu izbornu bazu. No, treba ocekivati da, ovog puta, uzevsi u cjelini, biraci iz redova izbjeglica i raseljenih lica nece olako nasjesti verbalnim i neutemeljenim obecanjima vladajucih nacionalnih struktura i ukazati im povjerenje, nego da ce birati one koji se stvarno angazuju za rjesavanje njihovog izbjeglickog polozaja, prije svega, omogucavanja sto skorijeg povratka njihovim kucama. U tom pravcu izbjeglicka asocijacija Koalicija za povratak ukljucila se u predizbornu kampanju.

. Opozicione demokratske stranke u svojoj kampanji, umjesto nacionalnih, koriste, prije svega, ekonomsko-socijalne argumente i druge zivotne vrijednosti, orijentisuci se na buducnost, a ne na proslost, istovremeno ukazujuci na pogubnost politike koju vode vladajuce nacionalne stranke. Njihova najveca manjkavost je sto se nisu udruzile u jedinstveni opozicioni blok sto ce se veoma negativno odraziti na izborne rezultate.

Ko su favoriti

Iako nacionalni kriterij, prije svega zbog teskih egzistencijalnih uslova, postepeno splasnjava, on je jos uvijek preovladjujuci prilikom opredjeljenja biraca, zbog cega ne treba ocekivati spektakularne rezultate u smislu radikalnog uklanjanja nacionalnih stranaka sa vlasti.

Kod Bosnjaka je i dalje favorit Koalicija za cjelovitu i demokratsku BiH (CDBiH) na celu sa SDA. Izetbegovic nema ozbiljnijeg protivkandidata za clana Predsjednistva BiH, a treba ocekivati da ce i na ostalim celnim funkcijama koje pripadaju Bosnjacima u centralnim organima i organima FBiH biti funkcioneri iz ove koalicije. Opozicione demokratske stranke racunaju sa vecim brojem zastupnika u parlamentima na svim nivoima, ali se ne ocekuje da bi mogle osvojiti vecinu, izuzev u pojedinim kantonima (Tuzlansko-podrinjskom i Unsko-sanskom).

U hrvatskom korpusu skoro podjednake sanse za osvajanje vlasti ima HDZ i novoformirana stranka Nova hrvatska inicijativa, kao i njeni celnici Ante Jelavic i Kresimir Zubak za clana Predsjednistva BiH i drugi iz redova te dvije suparnicke nacionalne stranke za celne funkcije u centralnim organima vlasti i organima FBiH, koje pripadaju Hrvatima. U Hercegovini prednost ima HDZ, a u Sarajevu, Srednje-bosanskom i Posavskom kantonu sanse ima Nova hrvatska inicijativa, koju podrzavaju i neke manje hrvatske stranke. Posto Izetbegovic prakticno nema ozbiljnog konkurenta, moguce je da, izbornim inzinjeringom, odredjen broj bosnjackih biraca glasa za Zubaka.

U RS glavni pretendenti za osvajanje vlasti su: koalicija Sloga koju sacinjava Srpski narodni savez (Biljana Plavsic), Socijalisticka partija RS (Zivko Radisic) i Stranka nezavisnih socijaldemokrata (Milorad Dodik) i koalicija SDS i radikala (kandidat za clana Predsjednistva BiH Momcilo Krajisnik, a za predsjednika RS Nikola Poplasen, predsjednik SRS). Ocekuje se da ce koalicija Sloga ucvrstiti vlast i osvojiti celne funkcije (Zivko Radisic za clana Predsjednistva BiH, Biljana Plavsic za predsjednika RS, Milorad Dodik za mandatara vlade RS), te da ce vecina funkcija u centralnim organima vlasti, umjesto dosadasnjih, iz redova paljanskog rezima, pripasti strankama iz ove koalicije. Za Parlament RS stranke nastupaju samostalno. Racuna se da ce apsolutnu ili bar relativnu vecinu mandata osvojiti stranke iz koalicije Sloga, a da ce SDS i radikali osvojiti svega oko 20-30% mandata. Ostale stranke, koalicije i nezavisni kandidati iz RS nemaju znacajnijeg uticaja. Koalicija CDBiH na celu sa SDA i ostale opozicione stranke iz FBiH osvojice priblizno isti broj mandata u Parlamentu RS kao i na proslim izborima, s tim sto treba racunati i na osvajanje odredjenog broja mandata od strane Nove hrvatske inicijative koja ce ucestvovati i na izborima u RS, za razliku od HDZ koja je uvjek bojkotovala to ucesce.

Iz prethodno iznesenog moze se zakljuciti da ce ovim izborima biti jos vise poljuljan raniji monolitni tronozac te vlasti (SDA, SDS i HDZ) i da ce, umjesto toga, u BiH do izrazaja doci njen visestranacki i multietnicki karakter na svim nivoima, pretezno sa umjerenijim nacionalnim strankama i njihovim predstavnicima i znatno vecim ucescem opozicionih demokratskih stranaka probosanske orijentacije, sto treba da doprinese vecoj demokraticnosti u odlucivanju i, nadati se, uz bolje medjusobno razumevanje, atmosferu saradnje i dogovaranja.

Sead Hadzovic