Broj192-193

Istorija Albanije

U albanskoj istoriografiji vlada misljenje da su Albanci potomci starih Ilira (jedno vece ilirsko pleme zvalo se Albanoi). Ova teza je, medjutim, od mnogih stranih istrazivaca osporena. Po misljenju Milutina Garasanina »Albanci su nastali iz ostataka neromanizovanog paleobalkanskog stanovnistva tih podrucja, medju kojima je bilo sigurno i ostataka Ilira i Dardanaca«. Drugim recima, »ne moze se (...) govoriti o Albancima kao direktnim i neposrednim nastavljacima Ilira i Dardanaca, o jednostavnoj zameni imena starih naroda novim imenom, jer ti stari narodi u vremenu kada pocinje proces formiranja Albanaca vise kao takvi nisu postojali«. Sami sebe Albanci zovu Skipetarima (Shljipetar) i dele se, po jeziku i etnografskim specificnostima, na severne - Gege (kojima pripadaju i Albanci na Kosovu) i juzne - Toske. Granica im je, otprilike, reka Skumba (Skumbin). Od 1908. godine sluze se zajednickim pismom - latinicom. Pod svojim danasnjim imenom prvi put se pominju 1043. godine.

Starosedeoci

Iliri, indoevropski narod, koji se bio raspao na mnogobrojna plemena, naselio je, negde oko hiljadite godine pre n. e. i podrucje danasnje Albanije. Ova plemena duz jadranske obale rano su dosla u dodir sa grckom kulturom. U njihovom svetu ostalo je traga od grckih uticaja (zanatski proizvodi, novac, pismenost), ali oni ipak nisu izmenili zivot ovih gorstackih stocara i ratnika. Svet balkanskih plemena preobrazili su tek Rimljani, koji su od sredine 3. v. pre n. e. u ovo podrucje prodirali u etapama. Konacni uspeh Rimljani su postigli tek pocetkom n. e. slomivsi, posle teskih borbi, veliki ilirski ustanak (bellum Batonianum). Prvi put se tako balkanski prostor (sve do Dunava) nasao u jedinstvenom okviru i postao izlozen zracenju rimskih uticaja kroz vise od pet stoleca. Taj veliki prostor bio je pod rimskom vlascu uoblicen i organizovan, oplemenjen kulturom i urbanizovan. Kasniji razvitak ljudskih zajednica oslanjao se na mnoge tekovine rimske civilizacije.

Za vreme rimske vlasti na podrucju danasnje Albanije narocito su se razvili gradovi Drac, Valona i Skadar. Ovaj prvi povezivao je (preko Soluna) sa Bizantom cuveni rimski put Via Egnatia. Rimski putevi - tehnicki izvanredno izvedeni - vezivali su jadransko primorje i gradove sa ostalim zaledjem Balkana. Zahvaljujuci moru, recnim tokovima i izgradjenoj putnoj mrezi bila je mogucna ziva trgovacka razmena sa Italijom (sredistem Carstva), ali i udaljenim provincijama.

Planinske oblasti udaljene od gradova i puteva bile su daleko manje izlozene romanizaciji, a provincijsko uredjenje ostavljalo je mesta za zivot plemena i odrzavanje njihovog prava i obicaja. Geograf Ptolomej (2. vek) nabraja medju ilirskim plemenima koja su, zahvaljujuci nepristupacnim brdima, uspela da ostanu slobodna (nalazila su se izmedju rimskih gradjana i mase robova) i pleme Albanoi, koje je nastanjivalo planinsko podrucje izmedju Draca i Debra. Ono je uspelo da sacuva svoj etnicki karakter i jezik u koji su, doduse, prodrle mnogobrojne latinske pozajmice (koje se i u danasnjem alb. jeziku mogu delimicno dokazati).

Proces hristijanizacije na albanskom tlu poceo je relativno rano. Nakon podele Rimskog carstva (395) podrucja danasnje Albanije pripala su Vizantiji cija je vladavina - bar nominalno - ovde trajala do 1204. godine. To dovodi do odsudne promene geopolitickog polozaja Albanije; jer dok se u ranijem vremenu nalazila bezmalo u sredistu imperije sada se ubrajala u granicna podrucja Vizantijskog Carstva. Kanonski posmatrano, Albanija je, medjutim, jos vekovima bila potcinjena Rimu. Nakon crkvenog raskola (1054) ponovo je severni deo Albanije dosao pod jurisdikciju Rima posto je u medjuvremenu (od 732) vizantijski car Lav III albanske biskupije bio podredio carigradskoj patrijarsiji. Osnivanjem nadbiskupije u Baru (Tivar) 1077. godine, kojoj su bile potcinjene severnoalbanske biskupije, utrt je bio put ucvrscivanju katolicanstva u severnoj Albaniji, dok je stanovnistvo na jugu i u sredistu zemlje bilo pretezno pravoslavne vere.

Sloveni dolaze...

Slovensko nadiranje i ucvrscivanje na Balkanu (u 6. i 7. veku) imalo je za posledicu postepenu asimilaciju znatnog dela ilirskih plemena. Ostalo stanovnistvo povlacilo se iz plodnih ravnica u planinske oblasti izbegavsi tako poslovenjivanje, ali vracajuci se, za uzvrat, u privrednom i kulturnom pogledu, pastirskom i nomadskom nacinu zivota.

Podrucja danasnje Albanije padala su, izmedju 10. i 14. veka, pod vlast bugarskih, srpskih, normanskih i mletackih osvajaca. Feudalno drustveno uredjenje koje su sa sobom donosili osvajaci, oslanjalo se na domace snage, tako da se stvorilo i albansko feudalno plemstvo. Albanska teritorija od 13. do 15. veka nije predstavljala odredjen pojam, ali, geografski uzevsi, taj se pojam stalno sirio, pa ce se protegnuti juzno od Valone, a u 15. veku obuhvatace i Zetsko primorje. Ipak, maticne zemlje Albanaca u srednjem veku nalazile su se u cetvorouglu koji obrazuju gradovi Valona-Ohrid-Prizren-Skadar. Dok su gradove do 13. veka naseljavali ostaci starog romanskog stanovnistva (a ponegde i Grci), dotle su vecinu stanovnistva izvan gradskih zidina, a zatim i u samim gradovima (narocito od 14. veka) cinili Sloveni, a onda u sve vecem broju Albanci. Nekako od 1204. godine sve je primetnije njihovo sirenje prema istoku i jugu.

U vreme vladavine Stefana Nemanje jedan deo zemlje bio je prikljucen Raskoj. U drugoj polovini 13. veka kralj obeju Sicilija, Karlo I Anzujski, priznat je bio za naslednog kralja Albanije, pa je neko vreme vladao srednjim i juznim delom zemlje. Za vreme velikih osvajanja cara Dusana citava danasnja Albanija (izuzev Draca) usla je u sastav srpske drzave. Srpska uprava vezala je cvrsto za sebe albanske planince i njihovu vlastelu. Car Dusan ih je uzeo u svoju vojsku i poveo u osvajanje vizantijskih oblasti Epira i Tesalije, sto je doprinelo ucvrscivanju Albanaca u ovim podrucjima.

U drugoj polovini 14. veka, raspadom Dusanovog carstva, albanski feudalci obrazovali su tu samostalne oblasti. Njihova vlast prostirala se uglavnom na ravnicarske krajeve, dok se brdska plemena nikom nisu pokoravala. Tada se u Evropi utvrdjuje ime Albanija. Ugrozeni albanski feudalci, koji su bili u stalnoj medjusobnoj borbi, trazili su pomoc i od Mletaka (kojima su predali primorske gradove) i od Turaka, koje su 1381. prvi put pozvali u zemlju. Godine 1432. od osvojenih delova na jugu i u sredistu zemlje obrazovan je poseban turski sandzak (Arvanid, inace, Turci ce Albance nazivati Arnavutlar - Arnauti) sa sedistem u Djirokastri. Nakon ustanka u narednoj godini, koji su Turci ugusili, dvadesetpetogodisnju borbu protiv Turaka i Mlecana povesce Djuradj (Djerdj) Kastriot zvani Skenderbeg (1443-1468). Uspomenu na ovog izuzetnog vojskovodju i najveceg junaka albanske istorije, koji je Turcima oteo oreol nepobedivosti, cuvaju mnogobrojne junacke pesme.

Slamanje antiturskog otpora, krajem 15. veka, imalo je za posledicu egzodus (kojih je bilo i u ranijim vremenima, a bice ih i u kasnijim, do u nase dane) mnogobrojnih Albanaca u Italiju (narocito u Kalabriju i na Siciliju).

Ratovi

Nakon osvajanja Draca (1501), kojeg su drzali Mlecani, uspostavljena je turska kontrola u celoj Albaniji. Time je okoncana skoro stogodisnja borba Albanaca protiv nadiranja Turaka. Na Albaniju je prosiren vojno-feudalni sistem Osmanlija, a zajedno sa nekim susednim oblastima, ukljucena je u sklop cetiri sandzaka (skadarski, elbasanski, ohridski i valonski). Inace, Turci su priznali plemensku samoupravu na bazi tradicionalnih pravnih normi (kanuna), uz placanje haraca odsekom. Ipak, tokom 16. i 17. veka u Albaniji su izbijale lokalne pobune i hriscanskih brdjana i zemljoradnika protiv utvrdjivanja timarsko-spahijskog sistema i za isterivanje turskih gospodara iz zemlje. U borbi protiv tih pobuna Turci su se sluzili razlicitim sredstvima, ali je najsigurnije sredstvo u pacifikaciji Albanaca bila islamizacija. Ona je u zemlji pocela sa samim turskim osvajanjem, i to najpre u redovima ranijeg vladajuceg sloja ciji su clanovi dobijali znacajna mesta u vojsci i upravi carstva. I janjicarski korpus regrutovan je, velikim delom, od Albanaca. Islamizacija je najkasnije zahvatila seosko stanovnistvo. Do masovne islamizacije, koja je, u osnovi, posledica turske politike religiozne diskriminacije u odnosu na poreske obaveze, doslo je, smatra se, krajem 16. veka (da bi, s promenljivim intenzitetom, potrajala sve do 1912. godine). Buduci da je islamizacija najpre imala prividni karakter, dolazi i do pojave religioznog sinkretizma (alb. laramane). Jos u 18. veku bilo je hriscanskih kuca u kojima je bilo i nekoliko muslimana. Derviski redovi, narocito bektasije, bili su siroko prihvaceni medju Albancima (muslimanski albanski nacionalisti planirali su u 19. veku cak osnivanje jedne bektasijske drzave).

Koristeci slabljenje Turske Carevine u 18. veku Albanci su osnovali nekoliko samostalnih knezevina. Kasnije, u 19. veku, kad god su Turci pokusali da ih podvedu pod opste uredbe carstva, narocito reforme, uvek su nailazili na ljut i krvav otpor; te borbe su posebno bile ucestale od dolaska mladoturskog rezima na vlast (1908-1912).

Usled religiozne podele zemlje (70% muslimani, 20% pravoslavci i 10% katolici), u prvom redu, nacionalno-oslobodilacka stremljenja Albanaca javljaju se znatno kasnije nego kod njihovih suseda. Ideolozi pokreta posebnu paznju posvecivali su pitanju jezika, pisma i skola. Prizrenska liga (1878-1881) predstavlja znacajan dogadjaj u istoriji albanskog nacionalnog pokreta. U svom programu trazila je uspostavljanje autonomije u svim krajevima u kojima zive Albanci i njihovo ujedinjenje u jedan vilajet, kao i uvodjenje albanskog za zvanicni jezik. Lojalnost turskom sultanu nije, u pocetku, dovodjena u pitanje.

Zbog svog strategijskog znacaja Albanija postaje objekat interesovanja evropskih imperijalistickih drzava, pre svega Austro-Ugarske i Italije, a na Balkanu Srbije i Grcke. Sovinisticka politika Mladoturaka dovodi (od 1909) do ustanaka u severnoj Albaniji, koji ce zahvatiti Kosovo i zapadnu Makedoniju, pa septembra 1912. Turska daje saglasnost za stvaranje autonomne albanske drzave, koju je trebalo da cine provincija Janjine, Bitolja, Skadra i Kosova. Izbijanje Prvog balkanskog rata onemogucilo je realizaciju ove odluke, pa albanski prvaci, na celu sa Ismail Kemal Florom, sazivaju nacionalnu skupstinu koja, novembra 1912. godine, u gradu Valoni proglasava nezavisnost Albanije i obrazuje privremenu vladu.

Ponovo oslobodjena posle Balkanskih ratova - srpska i crnogorska vojska bile su, u medjuvremenu, okupirale severne delove zemlje i opsele Skadar, dok su Grci prodirali sa juga - Albanija je na Londonskoj konferenciji proglasena za knezevinu sa pruskim princem Vilhelmom Vidom (zu Njied) na celu. Njegova vladavina potrajala je samo nekoliko meseci, jer je usled pobune morao da napusti zemlju.

U vreme Prvog svetskog rata Albaniju su posele srpske, crnogorske, grcke, italijanske, austrougarske i francuske trupe. Londonska konferencija potvrdila je, krajem 1921. godine, nezavisnost Albanije u granicama iz 1913. (sto je usledilo nakon ustanka Albanaca protiv italijanske okupacije zemlje i kongresa u Ljusnji). Zbog haoticnog stanja Albanija je tek 1925. proglasena za republiku, a 1928. za kraljevinu sa Ahmedom Zoguom (ranijim predsednikom republike) na celu.

U vreme Drugog svetskog rata Albanci su poveli borbu protiv Italijana (koji su 1939. bili anektirali zemlju koristeci »specijalni interes«, koji im je, u cilju ocuvanja albanske nezavisnosti, bio priznat). Borbom je rukovodila albanska komunisticka partija. Pred kraj 1944. citava zemlja bila je oslobodjena, a 1946. proglasena za Narodnu Republiku. Ostace pod Enver Hodzinom vlascu - cija ce se spoljna politika kretati od prosovjetske i projugoslovenske do prokineske, uz samoizolaciju zemlje - do njegove smrti, 1985. godine, kada ce ga naslediti Ramiz Aljija. U istoj godini okoncano je ratno stanje koje je od 1940. vladalo izmedju Albanije i Grcke, odricanjem ove druge od severnog Epira.

Olga Zirojevic

Posaljite nam vas komentar