Regnum i Studium u srednjem veku

Upravo izglasan Zakon o univerzitetu, po oceni pozicionih stranaka »povecace efikasnost«, odnosno, kako tvrdi opozicija, »unistiti autonomiju univerziteta i pamet Srbije«.

Dok se bije bitka za autonomiju univerziteta i akademske slobode, jer o njima je u prvom redu rec, mozda nije na odmet osvrnuti se na same pocetke ove obrazovne ustanove nastale u 12. veku. Oslanjajuci se na istrazivanja lucidnog francuskog medieveliste Zaka Le Gofa (Jacljues Le Goff) premda je od srednjeg veka do renesanse priroda odnosa izmedju univerziteta i drzavnih vlasti pretrpela duboku promenu, moze se, ipak, reci da su se tokom ta dva razdoblja sukobi odnosili na beznacajne aspekte i da su Regnum i Studium jedan drugom ukazivali pomoc i postovanje.

Kao korporacije, srednjovekovni univerziteti potrazuju pravnu autonomiju, cije priznanje dobijaju relativno lako od drzavnih vlasti, koje uglavnom slede obicaj za Bolonju, zaveden jos 1158. godine od Fridriha Barbarose (Authentica Habita, »izvor svih akademskih sloboda«). U toj perspektivi drzavne vlasti (kojih ima vise, a njihovi odnosi zamrseni su i zbog odnosa oba partnera sa crkvom, ciji je polozaj, opet, takodje dvosmislen) ne vide nikakvu smetnju da univerzitetsku korporaciju stave u red onih koje uzivaju posebne privilegije (oslobodjenje od nocne straze, vojnicke sluzbe) i znacajne ekonomske povlastice (oslobodjenje od taksi, poreza, olaksice za stanarine i namirnice), sto je, opet, izazivalo neprijateljstvo kod gradjanskih krugova.

Glavnina naknade profesora - uz ono sto su po zakonu placali studenti - dolazila je, pored crkvenih prihoda, od plata i prihoda koje su im davali gradovi, knezevi ili vladari. Za uzvrat, drzavne vlasti trazile su pravo predloga povezano sa pokroviteljstvom (jedna od glavnih privilegija korporacije - samoizbornost, nije se tako u celini uzivala).

Kao motiv za sukobe i prilika za stvarne sudare ostaje cesto nepostovanje univerzitetskog foruma od strane gradskih ili kraljevskih sluzbenika. Sigurno je, takodje, da brojne privilegije, uzrast i raskorenjenost, pre svega, guraju cesto univerzitetlije (pa i profesore) u nasilje (tuca, nocna buka, moralne afere).

U sukobima sa drzavnim vlastima univerziteti su koristili ili stvarno ili kao pretnju svoje glavno sredstvo pritiska, svoje najjace oruzje: strajk i, narocito, otcepljenje. A za priznanje toga prava univerziteti su se borili uz pomoc papstva.

Iz razloga prestiza nauke drzavne vlasti su, to je neosporno, imanje univerzitetskih ljudi smatrali za ukras i javno bogatstvo, a univerzitetski sjaj postaje jedan od spoljnih znakova bogatstva i dostojanstva gradova i drzava. »Jer« - kako se to istice u tekstovima privilegija dodeljenim univerzitetima od strane drzavne vlasti - »svetom ce vladati i obasjavati ga nauka«.

Olga Zirojevic