Novi patriotizam, ili zločin u ime "ljubavi"

Umesto šovinistickog laskanja narodnoj taštini, treba oštrom
kritikom proceniti sposobnost, prava i moć svoje države i svoga naroda.
J. Cvijić, Govori i članci, I, Beograd 1921, str. 69

Upravo citirana poruka Jovana Cvijića, osnivača antropogeografije u Srbiji, mogla bi se uzeti kao zaključak nezaključene (nisu doneti zaključci) trodnevne rasprave u Centru za kulturnu dekontaminaciju, u Beogradu, u kojoj su, pod naslovom "Novi patriotizam: levo, desno, Istok, Zapad", od 12. do 14. aprila, učestvovali intelektualci, ljudi iz nauke i kulture, iz Srbije i Evrope (nažalost, niko iz Crne Gore, ukoliko se nema umu nečiji rodoslov) i jedan jedini sa "brdovitog Balkana" (Fatos Lubonja, pisac iz Tirane). Konferencija je uspela premda se, i u atmosferi na samoj konferenciji i u krajnjem utisku koji su prisutni po njenom završetku poneli sa sobom, osetilo odsustvo nekolicine koji nisu mogli da dođu: Đerđa Konrada, Radomira Konstantinovića, Nebojše Medojevića, Vintile Mihailesku, Rastka Močnika, Nebojše Popova i Jačeka Zakovskog.
Zamisao organizatora ove međunarodne konferencije bila je da se prvoga dana rasprave definiše "novi patriotizam", tj. da se ukaže na evoluciju značenjâ koja objašnjavaju sam pojam "patriotizam", od njegovog nastanka u vreme Francuske revolucije pa do procesa tranzicije koji se još bolno odvija u zemljama istočne i jugoistočne Evrope, u kojima su doskora vladali komunistički, totalitarni režimi, i nad kojima se, stvarno ili virtuelno, u poslednjoj deceniji prošloga veka nadvijala opasnost rata, zločina i beznađa; da se drugoga dana osvrne na iskustva nemačkog ujedinjenja kao na mogući obrazac za rešavanje ozbiljnih problema sa kojima se suočavaju društva i države u tranziciji (transition backlash) i da se, trećeg dana, cela rasprava kruniše "umećem tranzicije", tj. problemima tranzicije u kulturi, odnosno kulture u tranziciji.
Na prvom panelu učestvovali su Goran Svilanović, ministar SCG za inostrane poslove, Džerald Nagler, predsednik švedskog Helsinškog komiteta, Adem Demaći, predsednik Odbora za toleranciju iz Prištine, Nenad Popović, pisac i izdavač iz Zagreba, Ivan Vejvoda, Filip David, Ivan Čolović, Gelert Tamas, pisac i novinar iz Švedske, Lena Anderson, član švedskog PEN centra, te Mirko Đorđević i Obrad Savić. Niko od učesnika nije bio siguran šta je to "novi patriotizam", a njihovi pokušaji da ga definišu kretali su se od nečeg krajnje afirmativnog i poželjnog do nečeg krajnje negativnog i neprihvatljivog. Polazeći od enciklopedijske definicije patriotizma kao političke lojalnosti građana svojoj (nacionalnoj) državi, tj. od svojevrsnog diskursa u ime nacije, suverenosti i države (O. Savić), pod patriotizmom su podrazumevane različite stvari i pridavana su mu različita značenja: za A. Demaćija reč je o, na ljudskom znanju, ljudskim pravima i humanizmu zasnovanoj ljubavi prema domovini i njenim građanima, za N. Popovića to je, u početku, kolektivna svest prožeta kolektivnim vrednostima, a kasnije individualna kategorija sa sve više negativnih primesa (patrioti-izdajnici), za I. Vejvodu reč je o modernoj ideji izlaska osvešćenog pojedinca iz kolektiva i prihvatanju realnosti, kako bi se ista bolje shvatila i uredila, za M. Đorđevića to je ideologija nove desnice koja vrhuni u zločinu, što je potvrdio i F. David tvrdnjom da se i postoktobarski (2000) patriotizam poziva na stavove Justina Popovića, Nikolaja Velimirovića, Milana Nedića i Dimitrija Ljotića. Ivan Čolović se osvrnuo na obračun policije sa patriotima u uslovima vanrednog stanja u Srbiji, izrazivši nadu da će u borbi sa organizovanim kriminalom policija iskoreniti patriotizam iz Srbije, koji se u poslednje vreme hrani ljudskim mesom, pa je govor o humanističkom patriotizmu isto što i govor o krokodilu vegetarijancu.
O nemačkom ujedinjenju kao istorijskom modelu denacifikacije, priznanja zločina, pomirenja i evropskog koncepta oslobođenja i demokratizacije nadahnuto su govorili Arne Rut, član švedskog Helsinškog odbora, Suzan Najman, direktor Ajnštajn foruma iz Berlina, Monika Nagler, ex-predsednica švedskog PEN centra, i Drinka Gojković. Slikovito predstavivši istoriju Nemačke posle Drugog svetskog rata, ključne tačke sprovedene denacifikacije, uključujući i pokajanje V. Branta zbog pogroma Jevreja, i rušenje Berlinskog zida između dve posleratne Nemačke, panelisti su naglasili da je reč o procesu koji još nije završen, da još ima jake nostalgije za bivšom Istočnom Nemačkom, o čemu svedoči film "Zbogom Lenjine" i da je "rušenje zida u glavi nešto mnogo trajnije od rušenja betonskog (Berlinskog) zida" (Peter Šider).
Bilo je zadovoljstvo slušati jasna, kratka i precizna izlaganja, pri tom zasnovana na podacima iz empirijskih istraživanja, o stanju tranzicije u Srbiji (sami podaci ne odišu optimizmom), koja su prisutnima izložili Slobodan Nakarada, Milko Štimac, Srđan Bogosavljević i (u oblasti kulture) Jovan Ćirilov.
Kruna trodnevnog skupa bila je rasprava o prelamanju ispitivane pojave u kulturi, koju su veoma uspelo i slikovito odradili Adolf Mušg, profesor i član Akademije umetnosti iz Berlina, Hans-Georg Tenges, predstavnik Gete instituta, Fatos Lubonja, pisac iz Tirane, i Laslo Vegel, književnik iz Novog Sada, kojima je u velikoj meri pomogla Ljiljana Dufgran, predsednica PEN centra iz Švedske, kao moderator (i Borka Pavićević, Duška Anastasijević i Kristijan Helbah iz nemačke ambasade bili su zapaženi kao inspirativni moderatori razgovora). Iz celine vođenih razgovora, sudionicima i prisutnima, nametnuo se zaključak, koji de facto i nije skiciran nakon rasprave, da je "podela identiteta sa drugima", shvatanje slobode čoveka kao "cilja, a ne kao sredstva", aktivno gostoprimstvo prema "strancima" i odgovornost za druge osnov evropske kulture i slobode.

Ljubiša i Vera Vujošević