Kultura

Problem obrazovanja bugarske manjine - kako dalje!?

Problem obrazovanja bugarske nacionalne manjine star je 25 godina. Tokom vladavine rezima Slobodana Milosevica on se samo produbio i u izvesnoj meri doprineo internacionalizaciji polozaja bugarske manjine u Srbiji. Ni nakon pada bivseg rezima resavanje ovog problema nije se pokrenulo sa mrtve tacke, sto je dovelo do niza skandaloznih situacija i afera ne samo u skolama vec i u opstinama gde zivi bugarska nacionalna manjina. O ovim desavanjima i dalje se nedovoljno zna u javnosti.
Godine 1978. pod formom "dvojezicne nastave" uskraceno je bugarskoj manjini skolovanje na maternjem jeziku. Sve je bilo dobro osmisljeno i jos bolje rezirano, u cemu su ucestvovali i neki bivsi funkcioneri SO Dimitrovgrad, koji su kao nagradu za dobro obavljen posao kasnije dobili premestaj u Nis gde su ih cekali stanovi i dobro placena radna mesta. Desavanja su krenula od Dimitrovgrada kroz tzv. spontane proteste roditelja na kojima su neki od njih zahtevali da im deca pohadjaju nastavu iskljucivo na srpskom jeziku, zbog daljeg skolovanja u unutrasnjosti Srbije. Sve to je kasnije bilo oberucke prihvaceno od republickih, prosvetnih i opstinskih vlasti, a sto je uticalo da se kriza obrazovanja bugarske manjine i tzv. problem bugarskog jezika prenese i na Bosilegrad kao i u delove opstina Pirot, Babusnica i Surdulica, gde u 20 sela takodje zive pripadnici ove nacionalne manjine, a koja su 1960. godine administrativnim putem otkinuta od ovih dveju opstina.
U periodu rezima Slobodana Milosevica bugarski jezik je bio srozan do te mere da su ga djaci i nastavnici prozvali "jezikom invalida". Sa dva casa nedeljno bugarski jezik vise nije mogao da se tretira kao maternji jezik manjine, a djaci nebugarske nacionalnosti u Dimitrovgradu i Bosilegradu bili su oslobadjani (po zelji) casova bugarskog jezika. To ga je jos vise srozalo u ocima nastavnika i djaka. Zakonom o osnovnoj skoli iz 1992. godine, koji je i dalje na snazi, predvidjeno je popunjavanje anketnih listica, stampanih na srpskom jeziku, sa pitanjem na kom jeziku roditelji zele da im djaci pohadjaju nastavu. Uz obavezan potpis roditelja i uz moguce sankcije za one koji bi pozeleli da njihova deca pohadjaju nastavu na bugarskom jeziku. Prosvetne vlasti nisu uspele da odgovore roditeljima, djacima i predstavnicima nevladinih organizacija kako bi omogucili nastavu na bugarskom jeziku da se kojim slucajem 20 roditelja djaka bugarske manjine izjasnilo za pohadjanje nastave na bugarskom jeziku, kada se zna da za takvu nastavu ne postoji nastavni plan i program.
U medjuvremenu su sa zidova skola i ucionica bili poskidani portreti bugarskih pisaca, prosvetitelja, istorijskih licnosti, a na njihova mesta postavljeni sv. Sava, Vuk Karadzic i ostali srpski sveci i prosvetitelji. U skolskim bibliotekama su pocele da preovladavaju knjige sa sadrzajem na srpskom jeziku, izdavacka delatnost u okviru skola pocela se odvijati iskljucivo na srpskom jeziku. Prekinute su skoro sve veze i kontakti sa skolama u Bugarskoj, kakvih je bilo do 1978. godine, nastavnici bugarskog jezika iz objasnjivih razloga vise nisu odlazili na letnje seminare bugarskog jezika u Sofiji i Velikom Trnovu.
Na kraju se desilo ono sto su mnogi predvidjali da ce se desiti - kriza skolstva bugarske manjine i politizacija svega sto je vezano za obrazovanje na bugarskom jeziku. U julskom upisnom roku, prilikom polaganja prijemnog ispita za upis u gimnazije, cak jedna trecina djaka Osnovne skole u Dimitrovgradu nije polozila prijemni ispit iz srpskog jezika, te se ispostavilo da osim bugarskog djaci ne znaju dobro ni srpski jezik. A da su se kojim slucajem opredelili za polaganje prijemnog ispita iz bugarskog jezika, isti ne bi mogli polagati zbog nestampanih testova na bugarskom jeziku, za sta je bilo odgovorno Ministarstvo prosvete. Sve to je sa svoje strane pokrenulo lavinu pitanja vezanih za kvalitet nastave i strucnost nastavnog osoblja u skolama bugarske manjine, ne samo u Dimitrovgradu, vec i u ostalim opstinama gde takodje zive pripadnici bugarske nacionalne manjine. Bilo je zahteva da direktorka Osnovne skole u Dimitrovgradu podnese ostavku, sto ona, naravno, nije ucinila, a Ministarstvo prosvete nije prstom maklo da ispita ceo slucaj uprkos cinjenici sto su to trazile neke nevladine organizacije bugarske manjine i o cemu su skoro mesec dana brujali bugarski mediji.
Na kraju se stiglo do formiranja komisija za skolstvo koje bi trebalo da u ime svojih opstina Dimitrovgrad i Bosilegrad izadju sa konkretnim stavom i inicijativama pred Ministarstvo za obrazovanje. Sta su ucinile videlo se kada je pocela skolska 2002/03. godina. Uredba o povecanju broja casova bugarskog jezika sa dva na pet jos uvek nije objavljena u Prosvetnom pregledu, bugarski jezik nije proglasen maternjim jezikom u skolama i nadalje nije obavezan za sve ucenike. Sve to je dalo odresene ruke protivnicima bugarskog jezika u skupstinama opstina i skolama bugarske manjine da problem stopiraju jos na neko vreme i dovedu u sumnju stvarnu zelju vlasti u Beogradu da problem rese.
S obzirom da je stopiran i prijem SRJ u Savet Evrope, problem skolstva bugarske manjine bice odlozen jos na neko vreme. A hvalisanje pred svetom Zakonom o nacionalnim manjinama na momente nam deluje isto toliko neozbiljno kao kada je u svojoj odbrani od 19. februara o. g. Slobodan Milosevic pred Haskim tribunalom pri unakrsnom ispitivanju Mahmuta Bakalija izjavio da pored Albanaca i ostalih manjina u Srbiji i "Bugari imaju skole na maternjem jeziku". Skole i onda i sada ima bugarska nacionalna manjina, ali obrazovanje na maternjem jeziku i u bivsem i u sadasnjem, nazovimo ga demokratskom, rezimu ne postoji. O tome je bio obavesten i Haski tribunal, nakon cega je postalo jos jasnije da problem dobija na snazi. Posebno nakon pisma koje je usledilo od strane gdje Karle del Ponte na adresu Helsinskog odbora Bugara u Jugoslaviji. Sto rece neko, internacionalizacija se nastavlja, a vlasti i dalje cute.

Zdenka Todorova

Autorka je predsednica Helsinskog odbora za zastitu prava i sloboda Bugara u Jugoslaviji

Kultura: Stvarni i prividni pluralizam u kulturi Srbije «

» Kultura: Putevi i stranputice