Kolege iz G 17 ponudile su mi da u ovom uvodniku iznesem svoj stav o odnosima republika clanica SRJ. Prihvatio sam kako bih dao doprinos ocuvanju nase grupe, koja je i sama prolazila kroz »medjurepublicku« krizu, posebno za vrijeme bombardovanja, kada smo imali razlicite poglede na to vrijeme.
Odnosi izmedju dvije republike, i politicki i ekonomski, su najverovatnije na najnizoj tacki u njihovoj istoriji. Granica izmedju Crne Gore i Srbije je najzatvorenija i najkontrolisanija granica u Evropi: robni promet je skoro obustavljen (sveden na manje od 10% vrijednosti prometa iz prosle godine i odnosi se samo na neke proizvode i transport sa Lukom Bar); obustavljen je platni promet; vladajuca koalicija u Crnoj Gori ne priznaje odluke saveznih organa. Ovo je doba potpune dominacije politike nad ekonomijom, ludila nad razumom.
Smatram da je osnovni cilj blokade ekonomsko iscrpljivanje Crne Gore i dokazivanje da Crna Gora ne moze sama da prezivi! To je apsolutno pogresna teza! Nista besplatno nije dolazilo u Crnu Goru. Kako ova blokada utice na ekonomsku situaciju u Crnoj Gori?
Zavisnost crnogorske privrede od trzista u Srbiji jos je velika. Zamjena trzista svakako kosta i kostace Crnu Goru. Prema istrazivanjima ISSP-a iz Podgorice, prije pet godina prosjecna zavisnost crnogorskih kompanija od prodajnog i nabavnog trzista Srbije bila je na nivou od oko 68%. Otezavanje prometa sa Srbijom je prisiljavalo crnogorske kompanije da traze nova trzista, tako da je ta zavisnost prije pocetka bombardovanja (januar–mart 1999) bila na nivou od oko 42%. Nova trzista se prije svega odnose na Italiju, BiH i Kosovo, a u poslednje vrijeme na Hrvatsku, Makedoniju i Sloveniju. Medjutim, za neke kompanije (Zeljezara, Obod, Luka Bar, Duvanski kombinat) srbijansko trziste je i iznad 80% njihovog prodajnog trzista. Prekid je uticao na povecanje platnog deficita Crne Gore, jer se roba koja se ranije za dinare nabavljala iz Srbije (npr. hrana, zitarice, lijekovi, roba siroke potrosnje), sada mora nabavljati iz inostranstva za »tvrdu« valutu. Medjutim, u uslovima uvodjenja DEM kao sredstva placanja u Crnoj Gori, Crna Gora ima te probleme u svakom slucaju.

Da li se ratni epilog moze ocekivati i u Crnoj Gori?

Licno ne vjerujem da ce doci do ratnog konflikta, niti do sukoba unutar Crne Gore! Najvise sto ocekujem su neke incidentne situacije koje ce biti prevazidjene! Mozda je ovakav stav rezultat licnog straha da bi to bila krvolocna tuca sa katastrofalnim posledicama po dalje odnose dva bliska i izmijesana naroda! Ipak, mislim da je stepen ravnoteze straha takav da ce se izbjeci takav sukob. Uz to mislim da su emocionalni resursi za nove konflikte sve manji. Generalno, manje je zucnosti u raspravama, svjezi ratni gubici opominju svakog i niko ne zeli da suludo gine. Ipak, podjele postoje i to se ni u kojem slucaju ne smije previdjati. Ali, to treba da bude razlog ne za sukobe vec za medjusobnu toleranciju i demokratski dijalog, kao i za prihvatanje prava svakog da se izjasnjava onako kako misli i osjeca. Mislim da ovakav pristup sve vise sebi krci put u Crnoj Gori.
Sto se moze ocekivati? Mislim da ce se Crna Gora i dalje drzati u stalnom politickom sahu, vrsice se politicki pritisak, teziti da se proizvedu unutrasnji sukobi, da se oteza sprovodjenje reformskog programa. Rijecju, da se stvaraju okolnosti za pobjedu politickih snaga koje su bliske politici vladajucih partija u Srbiji. Nece se ici u otvoren sukob vec ce se kroz nekoliko akcija drzati politicka tenzija:
a) Blokada ce se nastaviti sa ciljem ekonomskog iscrpljivanja i izazivanja socijalnih nemira (strajkovi u preduzecima, mitinzi i sl.) i njihovog koriscenja u politicke svrhe;
b) Pokusaj provokacije kroz informativnu mrezu YU-TV, koja se uzurbano uspostavila u Crnoj Gori i ciji repetitori su u vojnim objektima;
c) Snazenje paravojnih snaga (vojna policija i sl.) ciji je broj sada blizu 1000 i stvaranje utiska dominacije;
d) Savezni izbori – sta ako se u novembru zakazu savezni izbori i kako da reaguju vlasti u Crnoj Gori, ovo tim prije sto ih raspisuje predsjednik SRJ koji je legitiman!
e) Svi ovi potencijalni konflikti treba da posluze za dobijanje jos jednih izbora u Srbiji.

Ne vjerujem da se vodi svjesna politika izbacivanja Crne Gore iz SRJ, kako to misle mnogi. Zasto tako mislim? Prije svega, bez Crne Gore sa Srbijom ideja Velike Srbije je mrtva! A ta ideja ni danas nije strana niti poziciji niti dijelu opozicije! Ipak, ukoliko ubrzo ne dodje do demokratizacije i ekonomskih reformi u Srbiji, ideja raspada (dezintegracije) koja na ovom prostoru »zivi« poslednjih decenija nastavice se i unutar Srbije, sto bi moglo da bude zariste novih sukoba i najneposredniji povod za »odlazak« Crne Gore!

Sto u ovakvoj situaciji moze da radi Crna Gora?

Prije svega treba istaci da raste dio populacije koji je za nezavisnu Crnu Goru. Oko 80% je za promjenu postojeceg statusa a blizu 40% za potpunu nezavisnost.
Ipak, prema mom misljenju, Crna Gora ne smije da napravi niti jedan potez koji bi bio iritirajuci i tako proizvede bilo kakav konflikt unutar Crne Gore. Maksimalno strpljenje i tolerancija u vremenu mogu biti mnogo mudrija politika od naglih poteza i radikalnih odluka. Mi u Crnoj Gori moramo biti svjesni da smo u kavezu sa pitonom!
Takodje, mislim da je velika vecina u Crnoj Gori mentalno raskinula sa danasnjom vladajucom politikom u Srbiji, i SRJ ne postoji, ni spolja ni unutra! U svijetu niti je ko priznaje, niti unutar funkcionise. Medjutim, treba sacuvati vezu sa Srbijom sjutra, sa demokratskom, otvorenom i proevropskom Srbijom. Ne treba nista uraditi sto bi takve veze ugrozilo, sto bi onemogucilo uspostavljanje veze sjutra, stvaranjem zajednice ili oblika saradnje koji bi bili rezultati demokratskih odluka oba naroda, motivisanih buducnoscu vise nego prosloscu. Zato je razvijanje i njegovanje odnosa sa opozicijom i demokratskim snagama izuzetno vazno! Ocuvanje ekonomskih, sportskih i kulturnih veza takodje!
Jacanje integracionih tokova Crne Gore sa bivsim YU republikama, posebno posle pobjede opozicije u Hrvatskoj, je jedno od podrucja mogucih prodora u sprovodjenju ekonomskih reformi i prevladavanju dijela teskoca koje sve zemlje imaju zbog politicke situacije u Srbiji. Otvaranje Crne Gore je odgovor na mnoge probleme koji sada postoje. Otvaranje kosta, ali je neizbjezno!
Crna Gora treba da nastavi, koliko god je to moguce, sa ekonomskim reformama, gradnjom novih institucija, rijecju, sa realizacijom koncepta ekonomske suverenosti, te da pomoc koju sada dobija jos vise koristi za poboljsanje sistemskih i strukturnih prilagodjavanja privrede Crne Gore. Uz dalje podsticanje demokratskih tokova u Crnoj Gori (bez obzira na mnoge izjave da je demokratija vec osvojena) Crna Gora ne treba da ima koncept suverenosti koji se zasniva na nacionalnoj bazi. Potrebno je teziti nezavisnosti na bazi principa demokratije, pluralizma, multietnicnosti i medjunarodnoj kooperaciji i integraciji u Evropu. Nije vazno koliko je Crna Gora stara, vazno je da bude danas demokratska i da je u Evropi.
Za ovakvu viziju Crne Gore vazno je otvoriti procese demokratizacije u Srbiji. Sto, prema mom misljenju, podrazumijeva oslobadjanje Srbije od medjunarodne izolacije, sve vise je otvaranje i ubrzavanje ekonomskih reformi. Zatvoren sistem nije saveznik demokratskim procesima i izrazavanju slobodne volje gradjana.
Ja zaista vjerujem da je stari model zajednistva vec iscrpljen te da samo demokratska i ekonomski reformisana Srbija i demokratska i ekonomski reformisana Crna Gora mogu uspostaviti nove odnose i imati zajednicku buducnost.