Vidoje Zarkovic, bivsi predsednik Predsednistva CK SKJ o Crnoj Gori, Srbiji, Jugoslaviji, zabludama, nacionalizmu, izborima...

Fenomen dvojne svesti o nacionalnom identitetu velikog broja Crnogoraca potvrdjen je i na nedavnim izborima. Ipak, za razliku od Srbije, u Crnoj Gori su se, ne samo u vladajucoj partiji vec i u opoziciji pojavile snage voljne i sposobne za reformu. Velikosrpska nacionalisticka politika koja negira nacionalni identitet Crnogoraca i suverenost Crne Gore, nanosi najvecu stetu prijateljstvu i saradnji nasa dva naroda. Takva politika je ne samo anticrnogorska vec i antisrpska i antijugoslovenska

Dragan Banjac

Pred drugi krug crnogorskog, naoko samo izbornog "biti il ne biti" stvari se sve vise zaostravaju u manjoj federalnoj jedinici i Crnogorci su, ako je verovati izbornim rezultatima, podeljeni oko dva kandidata donedavno jedinstvene Demokratske partije socijalista Crne Gore. Stvari su otisle prilicno daleko i tesko da je rec o podeli za Crnu Goru ili protiv nje, vec naprosto za jednog ili drugog kandidata, za Mila Djukanovica ili Momira Bulatovica, "mlade i lepe" produkte antibirokratske revolucije koji su se potpuno izgleda razisli, iako su dugo sjedinjeno delali na istoj stvari i na Crnoj Gori vidjenoj istim ocima. Stoga smo, bez imalo zelje da se opredeljujemo o jednom ili drugom kandidatu hteli da cujemo sta o sadasnjem politickom trenutku i buducnosti Crne Gore misli Vidoje Zarkovic, jedan od "istaknutih bivsih". Najpre o nezaobilaznoj antibirokratskoj revoluciji u kojoj su Crnogorci uzeli masovno ucesce.

"Iako su konci svega sto se u oktobru 1988. i januaru 1989. godine desavalo, preko organizovanih punktova u Crnoj Gori, vuceni iz ruku nacionalista iz Beograda, cinjenica je da je crnogorski narod masovno krenuo za njima na rusenje tadasnje vlasti i dovodjenje onih koji ce u svemu vjerno i dosljedno slijediti ideje i politiku velikosrpskog nacionalizma. To je bila osnovna linija razgranicenja izmedju kadrova koje treba rusiti i onih koje treba pucem ustoliciti, a ne toboznje potiskivanje "nepostenih" ili dovodjenje "postenih", kako to danas pokusavaju da tumace pojedini beogradski organizatori tadasnjeg puca u Crnoj Gori. Veoma brzo se pokazalo da to, po svojoj sustini, i nije bila samo puka zamjena jedne politicke garniture drugom, vec dogadjaj koji je sirom otvorio vrata negiranju crnogorske nacije i drzavnog suvereniteta CG sa pozicija velikosrpskog nacionalizma. Vidjelo se to i tokom pucistickih mitinga, na sta je ondasnje rukovodstvo otvoreno upozoravalo".

Zasto je, ipak, crnogorski narod, kako rekoste, masovno krenuo za takvom politikom koja ce se veoma brzo ispostaviti kao opstepogubna i zasto je izostala podrska ondasnjem rukovodstvu koje se suprotstavljalo najezdi nadolazeceg velikosrpskog nacionalizma?

- Prije nego pokusam da odgovorim moram kazati da su tadasnji crnogorski rukovodioci bili moralno cisti ljudi, neoptereceni nacionalizmom poput nekih drugih republickih garnitura, iskreno jugoslovenski orijentisani i ljudi koji su se zalagali za punu ravnopravnost crnogorskog naroda u jugoslovenskoj zajednici. I, sto smatram veoma vaznim, bili su za reformu sistema, kao put bez koga se nije moglo izaci iz krize, kao i to da ne stoji prica da se nijesmo borili protiv albanskih sovinista na Kosovu. Dio odgovora je u tadasnjoj nepovoljnoj socijalno- ekonomskoj situaciji, iako je takvo stanje vladalo i u Srbiji recimo, i u drugim republikama, a izostala je pucisticka smjena i masovno ucesce naroda. Dosta su doprinijeli i masovni mitinzi i mediji, a svakako da odgovornost lezi i na rukovodstvu, pogotovo nakon neuspjelog oktobarskog puca iako bi mozda i njegova maksimalna angazovanost dovela do istog rezultata. To zbog rijesenosti srpskog nacionalizma da u Crnoj Gori ostvari svoje namjere. Potpun odgovor tek ce dati kompleksnija istrazivanja, ali vjerujem da je jedna od vaznijih karika u trazenju odgovora na ta pitanja i fenomen "dvojne svijesti" jednog broja Crnogoraca o svom nacionalnom bicu. Ta dvojnost je izrazena poznatim frazama tipa onih "dva oka u glavi" i "crnogorsko ime a srpsko prezime" a svemu su doprinijele i brojne istorijske okolnosti - etnicko porijeklo, snazno djelovanje i njegovanje kosovskog mita u Crnoj Gori, pripajanje Crne Gore Srbiji 1918. godine, uticaj Srpske pravoslavne crkve, zakasnjelo formiranje nacionalnih, kulturnih, obrazovnih i informativnih institucija u Crnoj Gori i tako dalje.

Iako su crnogorski komunisti obnovili izgubljenu drzavnost i obezbedili ravnopravnost crnogorskom narodu u SFRJ, ipak nisu mnogo ucinili na afirmaciji crnogorske nacije?

- Izostala je, rekao bih na idejno-politickom planu, paznja na otklanjanju brojnih zabluda u vezi sa dvojnom svijescu o kojoj sam vec govorio. Malo je ucinjeno i na razoblicavanju velikosrpskih ideja uopste, posebno u odnosu na Crnu Goru. Izostao je takodje i podsticaj naucno-istrazivackog rada u oblasti drzavne, politicke i kulturne istorije i na rasvjetljavanju vaznog segmenta kakav je - nastanak crnogorske nacije. Zbog uticaja te "dvojne svijesti" jedan broj Crnogoraca je uvijek lako podlijegao velikosrpskoj sovinistickoj propagandi o "ugrozenosti srpstva", pa i ovoga puta.

Gospodine Zarkovicu, da li je tacno da je, s obzirom na rezultate nedavnog prvog kruga izbora, kod velikog broja gradjana u Crnoj Gori poljuljano poverenje u ideje i politiku "ustolicenih", odnosno velikosrpsku drzavnu politiku?

- Ta je politika presudno uticala i dovela do ekonomskog, socijalnog i politickog sunovrata i razbijanja avnojevske Jugoslavije, do izopstenja Srbije i Crne Gore iz medjunarodne zajednice i sirom otvorila vrata negiranju crnogorske nacije, suvereniteta i drzavnosti Crne Gore. Ovi izbori su pokazali da polovina gradjana koji su na njih izasli smatra da je pogubno za Crnu Goru sto se u posljednjih desetak godina tako slijepo vezala za ciljeve i interese velikosrpske nacionalisticke politike, za ciji je racun uvucena i u sramni rat oko Dubrovnika, i da vise nijesu spremni da slijede takvu politiku. To je velika promjena, veliki napredak u raspolozenju birackog tijela u Crnoj Gori, pogotovo ako se ima u vidu da je sve donedavno u velikom procentu podrzavan velikosrpski koncept.

Postoji li, vec sada, politicka snaga sposobna da to i provede?

- To se pitanje s pravom postavlja jer ne samo da to valja uobliciti programski vec i dalje razvijati nego te snage stoje pred obavezom da i one same izvuku neophodne pouke iz svega sto se posljednjih godina desavalo, da prekinu sa dosadasnjom politikom i istinski krenu putem demokratskih reformi i promjena u svim oblastima.

Da li ta snaga postoji?

- Za razliku od Srbije u kojoj se, barem mi se cini, ne vide na pomolu takve snage ni u vladajucoj partiji ni u najvecem dijelu opozicije (i u kojoj su izbori pokazali da na razvalinama privrede i drustva koje je stvorila antibirokratska revolucija i dalje jacaju najekstremniji izdanci srpskog nacionalizma) u Crnoj Gori je stanje povoljnije i bolje. Tamo su se na politickom vrhu pojavile takve organizovane politicke snage i to ne samo u jednom dijelu opozicije vec i u vladajucoj partiji. Upravo na ovim pitanjima doslo je do cijepanja DPS i do nepomirljivog sukoba medju "mladim, lijepim i mudrim" liderima poniklim u antibirokratskoj revoluciji.

Zasad su na vrhu dve politicke opcije?

- Nedavni prvi izborni krug u crnoj Gori pokazao je da tamo u osnovi postoje dvije razlicite i medjusobno suprotstavljene politicke koncepcije o pitanjima koja se ticu njenog daljeg razvoja. Jedna se zalaze za nastavljanje dosadasnje politike, a to znaci politike sovinistickog nacionalizma prema manjinama i susjedima, svemoci neprikosnovenog lidera, inferiornog polozaja Crne Gore u sadasljoj jugoslovenskoj zajednici i spoljne politike koja nas vodi u jos vecu izolaciju a nase narode u sve dublju ekonomsku i socijalnu bijedu i tako dalje. Druga je reformska zato sto trazi promjenu dosadasnje politike na liniji brze demokratizacije drustva i brzeg stvaranja uslova za nase integrisanje u medjunarodnu zajednicu. Reformska koncepcija trazi promjene koje ce sprijeciti ekonomski i politicki kolaps u koji nas vodi dosadasnja politika. Trazi se i jacanje sadasnje jugoslovenske zajednice na osnovama ostvarivanja pune ravnopravnosti njenih naroda a ne putem unitarizma i centralizma koji mogu dovesti samo do veceg destabilizovanja te zajednice.

Pred cime stoje Crnogorci uoci drugog izbornog kruga za predsednika drzave?

- Mislim da su pred opredijeljenjem za jednu od ove dvije politicke opcije, a ne pred opredijeljenjem za jednog ili drugog aktuelnog politickog lidera. I od toga opredijeljenja ce u velikoj mjeri zavisiti buducnost Crne Gore i Jugoslavije. Imam utisak da mnogi toga jos nijesu svjesni. Nije ni cudo zato sto se kroz propagandu i glamurozne predizborne promocije zamagljivala i zamagljuje sustina i otezava gradjanima da jasno sagledaju o cemu se radi. Tako se na primjer politika koja se zalaze za prirodno pravo Crnogoraca da budu ravnopravni u sadasnjoj jugoslovenskoj zajednici i da se u ekonomskom smislu oslanjaju na svoje snage i mogucnosti a ne dotacije sa bilo cije strane, kroz propagandu bucno proglasava za politiku koja ugrozava Jugoslaviju i vodi je u separatizam. U isto vrijeme se politika koja vodi ka unitarizmu i centralizmu, ka svodjenju drzavnosti i suverenosti Crne Gore na golu formalnost i ka razvijanju svijesti o materijalnoj i politickoj inferiornosti Crne Gore koja bez tudje pomoci ne moze da zivi, proglasava za politiku koja jaca Jugoslaviju. Istina je obrnuta. Nikada zahtjev za ravnopravnoscu ne moze ugroziti ni jednu zajednicu jer svaku zajednicu, prije ili kasnije, ugrozava neravnopravnost! Drugim rijecima, nije protivnik prijateljstva i saradnje Srba i Crnogoraca, kao ni prosperiteta Jugoslavije, onaj ko se zalaze za suverenost i ravnopravnost oba naroda, vec onaj ko se plasi suverenosti i ravnopravnosti Crnogoraca! Velikosrpska nacionalisticka politika koja negira nacionalni identitet Crnogoraca i suverenost Crne Gore, uvijek je nanosila i nanosice ubuduce najvecu stetu prijateljstvu i saradnji nasa dva naroda. Zato se s pravom moze reci da je takva politika ne samo anticrnogorska vec i antisrpska i antijugoslovenska. Osim toga samo jaka Crna Gora, oslonjena, u ekonomskom i politickom smislu, na sopstvene snage moze biti ravnopravan i stalizirajuci faktor u jugoslovenskoj i medjunarodnoj zajednici".

Pomenuli ste medjunarodnu zajednicu koja i od Crne Gore, od Srbije narocito, trazi mnogo vise, najkrace receno, kooperativnosti?

- I tu se namjerno krivo tumaci zelja Crne Gore i jednog dijela rukovodstva (i gradjana svakako) za ispunjenje od medjunarodne zajednice logickih zatrazenih uslova kako bi nam se sto prije skinuo spoljni zid sankcija. To se opredijeljenje kroz mocna sredstva propagande predstavlja kao politika koja vodi gubljenju suvereniteta i ka eksploatacijji nase zemlje i gradjana. U isto vrijeme se politika koja tvrdoglavo vodi zemlju u sve vecu izolaciju a gradjane u bijedu proglasava za patriotsku i dostojanstvenu politiku i ne znam kako jos. Istina je, pak, u tome da nista nije pogubnije za dostojanstvo srpskog i crnogorskog naroda i za njihovu buducnost od tvrdoglavog nastavljanja politike zapocete "antibirokratskom revolucijom" a koja nas vodi u sukobe sa svima u okruzenju i sa svijetom u cjelini! Ukoliko se politickim putem ne stvore uslovi za sto brze skidanje spoljnog zida sankcija nasoj zemlji, onda nas cekaju veoma crni dani. Jer, nasa privreda je u posljednjoj deceniji, u kojoj je dominirala politika sukoba sa svima, skoro razorena, "pojedena" su obrtna sredstva kroz plate radnicima "na prinudnom placenom odmoru", devastirana su osnovna sredstva. Zato nam je potrebno odustajanje od dosadasnje politike i ukljucenje u svjetsku zajednicu kako bismo dosli do inostranih kredita.

Nacionalizam je, po Vama, jos medju nama. Poslednjih dana i u Crnoj Gori se culo nekoliko izjava, cak i od najvisih predstavnika vlasti, koje vredjaju nacionalne manjine u Crnoj Gori?

- To je tacno i ovi izbori su pokazali kao na dlanu da se nijesmo, ni u Srbiji ni u Crnoj Gori, oslobodili nacionalsovinistickog odnosa prema nacionalnim manjinama u nasoj zajednici. U Srbiji narocito. Malo se uradilo i ne radi se - od strane vlade i opozicije - na trazenju rjesenja za Kosovo i bolji polozaj albanske narodnosti. Cak se tvrdi da takav problem i ne postoji iako nas citav svijet upozorava da na Kosovu sada ima dosta elemenata sistema aparthejda. Jedan veliki Srbin, Dimitrije Tucovic je prije skoro stotinu godina upozorio svoje sunarodnike da ce se njihova demokraticnost, civilizovanost i drzavnicka mudrost mjeriti kroz - odnos prema Albancima u Srbiji. Izgleda da jos uvijek ta njegova dalekovida i mudra poruka nije shvacena. A u Crnoj Gori pristalice jednog kandidata nastoje da javno dezavuisu drugog kandidata tako sto klikcu da ga "podrzavaju Albanci i Muslimani" a jos je gora izjava gospodina Bulatovica koji je prosle nedelje, otprilike, rekao da se politicki ne podudara sa Seseljom, s kojim se navodno slaze po pitanju Jugoslavije, a potom je rekao da je jos gore "podrzavanje politike Alije Izetbegovica i Sulejmana Ugljanina (ili Ibrahima Rugove) preko njihovih ekspozitura u Crnoj Gori". To je ruzno i ne stoji. Kandidatu u Crnoj Gori koga, uz Crnogorce, podrzavaju masovno i Muslimani i Albanci - to moze samo da sluzi na cast. To je snazna potvrda ispravnosti njegove politicke koncepcije, nikako obratno. Jer, odnos prema nacionalnim manjinama u svakoj zajednici je lakmus papir koji odslikava valjanost jedne politike. Tamo gdje su nacionalne manjine nezadovoljne, gdje ne podrzavaju aktuelnu politiku, nosioci te poilitike treba da se ozbiljno zamisle i zapitaju moze li se u tom slucaju govoriti za njihovu politiku da je demokratska, humana i dobra.

Sve dotle dok se ne rastjeraju sve maglustine sovinistiskog i necivilizovanog i dok srpski i crnogorski narod ne shvati da nijesu ni gori ni bolji od ostalih koji ih okruzuju i koji sa njima zajedno zive i da i oni kao i svi drugi narodi treba da postuju medjunarodne norme i demokratske standarde koji su postali jedna od civilizacijskih tekovina, nece steci iskrene prijatelje i obezbijediti svoj stabilan razvoj. Osim toga ni u Crnoj Gori ni u Srbiji reformske snage nece moci postici rezultate koji su neophodni za izlazak iz duboke krize ako do kraja kriticki i samokriticki ne rasvijetle sve uzroke koji su doveli do naseg sveukupnog nazadovanja i propadanja u poslednjoj deceniji i pogubne posljedice sovinisticko- nacionalisticke politike koja je i u Crnoj Gori dobila atribut drzavne politike.