Akademik dr Dragan K. Vukcevic, docent na Pravnom fakultetu u Podgorici

Izmedju Srbije i Crne Gore gotovo sve "vidljivo" je u nesrazmeri a sve sto je u nesrazmeri u jednoj celini cini je nestabilnom. Jugoslavija je sada na svojevrsnoj raskrsnici. Jedan put vodi ka njenoj unitarizaciji drugi ka njenoj konfederalizaciji. Po mom dubokom uvjerenju, u doglednom vremenu, mi cemo morati da se opredijelimo za jedan ili drugi put

B. I. Milicic

Dragan K. Vukcevic, docent na Pravnom fakultetu u Podgorici jedan je od najmladjih vanrednih clanova Crnogorske akademije nauka i umjetnosti. Predmet njegovog interesovanja je sociolosko i filozofsko proucavanje prava. Bavi se i izucavanjem istorije mentaliteta u crnogorskom drustvenom i nacionalnom bicu. Glavni urednik je vise biblioteka u CID-u - uglednoj izdavackoj kuci u Podgorici. Svojevremeno je bio i aktivni sudionik u politici. Najprije kao omladinski funkcioner, a kasnije i kao republicki sekretar za inostrane poslove.

Gospodine Vukcevicu, Crna Gora ponovo prozivljava svoje sukobe i podjele koje se namecu kao osnovno istorijsko i drustveno obiljezje.

- Konstante nase istorije su diobe i seobe. One, dublje od drugih obiljezja, karakterisu nasu proslost. Zato nije slucajno da dva velika romana u nasoj knjizevnosti upravo nose naslove odrednica nase proslosti. Raskolom se bavi i najveci ep nase duhovnosti. Sukobi i podjele su obiljezja i nase danasnje stvarnosti.

Traganje za korijenima nasih podjela i nasih nemira mora biti oslobodjeno od licne pristrasnosti i mora razgrnuti povrsinu stvarnosti u kojoj zivi. Moramo se spustiti dublje niz vertikalu vremena i u donjim slojevima nase drustvenosti i duhovnosti tragati za uzrocima ovakvih pojava.

Cini mi se da nasa geografija krije dio tajne ovakve nase istorije. Naime, Crna Gora postoji na razmedji dva velika civilizacijska kruga. Kao na ostrici maca postojali smo i opstajali izmedju onoga sto uslovno mozemo nazvati Istokom i Zapadom. Istok i Zapad predstavljaju najmanje geografske pojmove, a mnogo vise razlicite civilizacije, drustvene organizacije, religije i mentaliteta. I treba reci da su se i njihovi pojmovi kroz istoriju mijenjali. Istok je nekada predstavljala Vizantija, kasnije Turska, a najznacajnije Rusija. To je bio, uslovno receno, kopneni put uticaja na Crnu Goru. S druge strane, Zapad je bio zastupljen u svojim pocecima sa krstasima, kasnije Venecijom, Francuskom i Austrougarskom. To je pomorski, mediteranski put, koji je dovodio ljude, ideje i institucije do nasih obala. Cetinje i Kotor predstavljaju gradove simbole tih tokova. Izmedju ta dva velika civilizacijska kruga, na njihovom dodiru i presjeku oblikovali smo se, sto je veoma bitno istaci, kao dvostruka provincija. U toj dvostrukoj provinciji vremenom se uoblicavao nas mentalitet cije su prirodne odrednice diobe i seobe. Kazem prirodne, jer su razliciti civilizacijski tokovi kroz nasu istoriju trazili svoje sledbenike, pobornike i ratnike. Za racun drugih mi smo bivali veci neprijatelji jedni drugima nego sto su nam oni za cije smo se interese satirali. U tom kontekstu treba sagledavati, objasnjavati i razumijevati i ono sto nam se desava u ovom trenutku.

Iz recenog proizilazi tijesna veza izmedju mentaliteta jednog naroda i njegove istorijske sudbine.

- Drevnim Grcima, a oni su umjeli pametno da pitaju i mudro da odgovaraju, pripisuje se izreka da se u karakteru jednog covjeka krije tajna sudbine njegovog zivota. Izgleda da se i u mentalitetu jednog naroda krije tajna njegove istorijske sudbine. Tacnije, postoje tri nivoa, ili dimenzije koje su medjusobno povezane. To su: civilizacija, kao velik krug koji obuhvata razlicite ljude, drustva i narode, zatim mentalitet, kao sustinsko odredjenje jednog drustva i naroda i, na kraju, karakter kao bitno odredjenje svakog pojedinacnog covjeka. Ova tri sloja se medjusobno prozimaju, uticuci jedni na druge. Zato je jedna od savremenijih disciplina, jos uvijek nedovoljno razvijena kod nas, istorija mentaliteta koja, na neki nacin, objedinjava istorijsko, filozofsko, sociolosko, i antropolosko znanje o jednom drustvu i narodu.

U ovoj "trijadi" mentalitet se pokazuje kao cvorna tacka izmedju ostala dva nivoa. Treba istaci da se on vrlo sporo uoblicava i veoma tesko mijenja. Zato je nekada cinilac stabilizacije, a isto tako moze biti i faktor koji sprecava promjene. Uticaji Istoka i Zapada su visestruki i kroz istoriju razlicitog intenziteta.

Kako opstati izmedju mocnih gravitacija tih velikih centara?

- Krajem XV vijeka, jedan od posljednjih Crnojevica, stampao je prvu knjigu kod nas. Stamparijom kupljenom na Zapadu on je stampao rijec koja je dolazila sa Istoka. U tom znacajnom dogadjaju iz istorije nase duhovnosti krije se pouka kako opstati na mjestu na kojem nam protice vrijeme. A sustina te pouke jeste teznja za onim sto bi se moglo nazvati otvorenom ravnotezom. Otvorenom prema uticajima koji dolaze sa jedne i sa druge strane, i ravnotezom izmedju njih s jedne strane, i onoga sto jeste, ili sto bi trebalo da bude nasa istorijska, drustvena i duhovna osobenost. U suprotnom, nas ceka zatvaranje, kako unutrasnje tako i spoljasnje. A sve sto se zatvori brzo pocinje da se kvari i propada.

Da li tom traganju za otvorenom ravnotezom cini prepreku i mit o sopstvenoj velicini?

- Neophodan, ali ne i dovoljan uslov za ostvarivanje ideje otvorenog drustva, kroz koju cemo postati dio savremenog svijeta, ne gubeci svoju osobenost, jeste i razaranje mita o sopstvenoj velicini. Prije svega zato sto ta predstava o sopstvenoj velicini ne odgovara stvarnosti. Pravo pitanje koje sebi postavlja jedan narod i jedno drustvo nije sta se moze uzeti i oteti od drugih, vec sta se drugima moze dati i koliko doprinjeti. Svijet je postavio pravila igre i kriterijume i ukoliko budemo kasnije za njih saznali, i manje ih postovali bice utoliko teze za nas same. Oni najbolji medju nama davno su to shvatili. Problem je u tome sto se njihov glas u sumu vremena slabo cuje i malo slusa.

Morate priznati da se takva svijest kod nas veoma sporo stvara.

- Nazalost, to je tacno. Mnogo sporije nego sto se mislilo u nekim istorijskim trenucima zanosa i odusevljenosti, mijenja se svijest i mentalna struktura jednog drustva. Mi smo u procesu tog preobrazaja. A njegova sustina je pretvaranje iz kolektivisticke zajednice u gradjansko drustvo. Nas covjek je dopola izvirio iz kolektiviteta, i kao takav veoma je zahvalan za mnoge populisticke i totalitarne ideologije i pokrete. U takvim uslovima sporo napreduje svijest o potrebi da se u institucijama izgradjuje i kroz pravila igre koja sve obavezuju brani ono sto pokriva siroki pojam demokratije. Ne treba zaboraviti, da u istoriji nema stalnog napredovanja. Postoje i oni periodi kada se vracamo nazad na vec vidjeno i nekada prezivljeno. Novi likovi i drugaciji kostimi su tu samo da stvore privid i prikriju sustinu.

Kakva je i kolika uloga intelektualca u tom unutrasnjem oslobadjanju naseg covjeka u prelasku iz kolektivne u gradjansku svijest.

- Mutno je doba u kojem zivimo. A u takvim vremenima misao niti jasno moze da vidi, niti duboko da zahvati. Istovremeno, tada se pogube i orijentiri, brzo iznevjere kriterijumi i lako napuste pravila. Sa zaljenjem mogu reci da je malo onih koji u ovim surovim vremenima nijesu iznevjerili sebe. Intelektualci u tome ne predstavljaju izuzetak. Ali, izgleda, da to nije osobenost intelektualca danasnjice i samo na ovim prostorima. U kriznim vremenima, u razlicitim periodima i slicnim istorijskim prilikama, oni su se cesce i vise prilagodjavali mocnima, nego sto su slijedili glas svoje savjesti. Naravno, ima i onih drugih, malobrojnih koji nijesu izdali sebe zarad materijalne udobnosti ili politicke funkcije. Oni nijesu danas gospodari moci, ali jesu cuvari casti svog poziva.

Govorili smo o traganju Crne Gore za ravnotezom izmedju Istoka i Zapada. Da li je ta ravnoteza moguca unutar Jugoslavije, izmedju njenih djelova?

- Sustinski problem danasnje Jugoslavije jeste kako ogromnu stvarnu nejednakost njenih djelova pretvoriti u formalnu ravnopravnost. Izmedju Srbije i Crne Gore gotovo sve "vidljivo" je u nesrazmjeri. A sve sto je u nesrazmjeri u jednoj cjelini cini tu cjelinu nestabilnom. S druge strane, mnogo onoga sto nije "vidljivo" povezuje i zblizava ove dvije drzave, njihova drustva i narode.

Treba istaci da su odnosi izmedju Srbije i Crne Gore svojim korijenima duboko u vremenu, da su znacajniji od politickih rukovodstava koja ih predstavljaju i mnogo slozeniji od partijskih odnosa u kojima se rjesavaju.

Jugoslavija je sada na svojevrsnoj raskrsnici. Jedan put vodi ka njenoj unitarizaciji, drugi ka njenoj konfederalizaciji. Po mom dubokom uvjerenju, u doglednom vremenu, mi cemo morati da se opredijelimo za jedan ili drugi put. Veoma je vazno da se rjesenja traze i nalaze kroz suceljavanje cinjenica, postepeno i u institucijama sistema. Ukoliko to ne bude, iskre koje sada padaju mogu da izazovu pozar koji bi bio istinski tragican. Treba reci i to da je cinilac koga ne smijemo zanemariti u rjesavanju ovog problema i stav medjunarodne zajednice, odnosno onih najmocnijih u njoj. Nije to uvijek prijatno ali, nazalost jeste tako.

U cemu vidite strateske prioritete Crne Gore?

- Sebi cemo najvise doprinjeti ako pocnemo da prevladavamo mit o sopstvenoj velicini. Nas doprinos Jugoslaviji je u daljem razvoju Crne Gore. A u odnosu na svijet volio bih da ne budemo borbeni odred Istoka prema Zapadu ili Zapada prema Istoku, vec most od jednih prema drugima.

Sto se tice razvoja Crne Gore njega mogu stvarati i nositi samo obrazovani ljudi. Oni koji znaju da prepoznaju vrijednosti, usvoje kriterijume i stvore norme koje su dio zivota modernog svijeta. Zato je najznacajnije ulaganje u obrazovanje mladih i darovitih ljudi kojih ima. Znam da zato treba pored sredstava i vremena, i licne sirine onih koji sada o tome odlucuju. Ali nema lakih i istovremeno dobrih rjesenja. Trikom, pozom i frazom moze se stvoriti samo privid na kome se grade jednovecernji uspjesi.

I na kraju, recite nam, da li cemo vas uskoro vidjeti u politici?

- Niti se ja sada bavim politikom, niti se ona bavi samnom. Do kada ce tako da bude ne znam ni ja sam. Ali dobro znam da nijedan crnogorski politicar, koji je nesto u njoj znacio, nije iz nje zadovoljan izasao. Zato je mozda i za politiku i za mene bolje da se nikada u nju ne vratim. Mozda?!