Nomen est omen?

U odrednici “socijalisticka" istovremeno je na direktan nacin izrazena antikapitalisticka orijentacija, privrzenost redistributivnoj ekonomiji, nostalgija za nekadasnjim sistemom i vezanost za vladajucu partiju u Srbiji i SRJ. Odrednica “narodna", s jedne strane, podstice kolektivisticke, antielitisticke i antimodernisticke osjecaje i asocira na populisticku tehnologiju politike, a s druge, “narodnjastvo" je u politickoj istoriji Crne Gore u XX vijeku uvijek bilo sinonim za “srpstvo"

Srdjan Darmanovic

Demokratska partija socijalista koja je neprikosnoveno i monopolski vladala Crnom Gorom punih sedam godina, prestala je da funkcionise kao jedinstvena stranka na jednoj iznenadjujucoj i maratonskoj sjednici svog Glavnog odbora 24. marta prosle godine. Tri i po mjeseca kasnije, na sjednici istog tijela, ona se fakticki raspala na dvije partije koje su se, iako jos uvijek pod istim imenom, organizaciono i formalno razdvojile kroz kampanju za predsjednicke izbore. Najzad, u proslu subotu, 21. marta, kada je samo tri dana nedostajalo da se navrsi godina dana od one “istorijske" sjednice, razdvajanje ove partije je i nominalno zavrseno. Ovo se desilo tako sto je onaj dio nekadasnje jedinstvene partije koji je ostao uz njenog bivseg predsjednika - dio koji je sam sebe nazivao “DPS - Momir Bulatovic", dok su ga ostale politicke stranke i vecina medija u Crnoj Gori zvali “politicka grupacija Momira Bulatovica" - odrzao jedan kongres-miting na kome je odluceno da se njihova stranka nazove Socijalisticka narodna partija Crne Gore.

U svijetu ima mnogo partija koje sebe nazivaju “socijalistickim". Stavise, moglo bi se reci da je malo zemalja s partijskim pluralizmom u kojima ne postoji barem neka partija sa ovom odrednicom. Iako se pod ovim nazivom kriju veoma razliciti sadrzaji, socijalisticke partije se obicno samorazumijevaju kao partije ljevice. Mnoge od njih smatraju da pojam “socijalisticka" dovoljno odredjuje profil partije i ne nalaze za potrebno da ga bilo cime dopunjuju. “Socijalisticka partija" je, stoga, jedno od najcescih partijskih imena u svijetu.

Prilicno je rasprostranjena i druga praksa. Ne mali broj partija sa socijalistickim nazivom nalazi za shodno da dodatno specificira svoj ideoloski i politicki profil, bilo da time zeli da naglasi razlicitost u odnosu na sebi najslicnije konkurente, bilo da zeli da postigne neki drugi cilj. To se obicno cini prosirenjem partijskog imena i dodavanjem jos neke odrednice koja bilo pojacava, bilo relativizira ili na drugi nacin dodatno specificira ono socijalisticko odredjenje. Tako npr. u zemljama sa naglasenijom religioznom tradicijom ili vecim uticajem religije u svakodnevnom zivotu nerijetko se nailazi na naziv “hriscanska socijalisticka partija", cime se, pored ostaloga, ublazava ljevicarski karakter stranke. Oni koji upravo zele da ovu ljevicarsku i uz to klasnu crtu naglase, cesto pribjegavaju nazivu “socijalisticka radnicka partija". Kao sto je s partijskim nazivima cest slucaj, desavaju se mnogi paradoksi, pa je jedna od najmodernijih partija danasnjice - Socijalisticka radnicka partija Spanije pod tim veoma ljevicarskim i “klasnim" nazivom vise od deset godina upravljala postfrankistickom modernizacijom svoje zemlje i to mnogo vise na “taceristicki" nego na ljevicarski nacin. Politicke grupe ili stranke, najcesce u Latinskoj Americi, Aziji i Africi, koje zele da iskazu svoju nepomirljivost prema vladajucem rezimu ili prevratnicku viziju drustva, ponekad uzimaju naziv “socijalisticka revolucionarna partija". Obrnuto, partije koje se dvoume oko svog ljevicarskog identiteta i zele da ga relativizuju, odnosno uravnoteze odnos slobode i socijalne pravde u svom imenu, pribjegavaju dualistickom nazivu “socijalisticka liberalna partija". Najzad, partije koje teze da socijalistickom odredjenju daju populisticki karakter i naglase da se radi manje o partiji odredjenog ideoloskog tipa, a vise o jednom “narodnom" pokretu, ponekad se odlucuju za naziv koji je 21. marta ove godine na svom masovnom skupu izabrala jedna od dvije najjace crnogorske partije - “socijalisticka narodna partija".

Slucajno ili ne, ali ovakvo ime partije u svijetu je veoma rijetko, cak toliko da ga je prilicno tesko pronaci. U jednom od relativno skorijih svjetskih registara politickih stranaka, s tim imenom je bilo moguce identifikovati svega cetiri politicke partije - jednu potpuno beznacajnu (u Argentini), dvije veoma malo uticajne (u Meksiku i Danskoj) i jednu relativno uticajnu (u Turskoj). Iako je tesko odgonetnuti zasto je to tako, moguce je da je uzrok rijetkosti ovakvog naziva u njegovoj kontradiktornosti, u cinjenici da se u istom imenu mijesaju jedno tipicno lijevo (“socijalisticka" i jedno tipicno konzervativno (narodna") odredjenje, a da se ozbiljne i uticajne politicke stranke radije opredjeljuju za sto vecu konzistentnost i jasnocu u svome nazivu.

U konkretnom crnogorskom slucaju relativno je lako zakljuciti zbog cega je jedna jaka partija odlucila da se nazove ovim prilicno rijetkim i neuobicajenim imenom. Naime, predsjednicki zbori iz oktobra, prosle godine jasno su pokazali na ciju podrsku ona moze da racuna. U prosjeku, radi se o socijalno siromasnijoj, manje obrazovanoj populaciji koja se opire prokapitalistickim promjenama i privrzena je patronaznom i redistributivnom tipu drustva i ekonomije; o populaciji koja se pretezno vezuje i identifikuje s nekim od oblika (pro)srpskog nacionalnog osjecaja (“srpsko crnogorstvo, “crnogorsko srpstvo") i u skladu sa time preferira “jaku" saveznu drzavu, a sve sto je tome suprotno dozivljava kao separatizam; o populaciji prilicno konzervativnoj i ksenofobicnoj, koja razlicitost dozivljava kao opasnost i to demonstrira bilo agresivnim ponasanjem prema domacim (nacionalnim) razlikama, bilo odbijanjem u odnosu na spoljni svijet (inostranstvo).

Ime nove partije u dvije rijeci zadovoljava i pokriva gotovo sve nabrojane karakteristike pretpostavljenog birackog tijela. U odrednici “socijalisticka" istovremeno je na direktan nacin izrazena antikapitalisticka orijentacija, privrzenost redistributivnoj ekonomiji, nostalgija za nekadasnjim sistemom i vezanost za vladajucu partiju u Srbiji i SRJ i jos vise - za njenog lidera. Naravno, kada bi bilo upuceno drugacijem birackom tijelu, ovo “socijalisticko" odredjenje imalo bi sasvim drugo znacenje - slicno onome u mnogim razvijenim zapadnim zemljama, ali ovdje to ocigledno nije slucaj. Odrednica “narodna", takodje u konkretnom slucaju ispunjava dvije vazne funkcije. Ona, s jedne strane, podstice kolektivisticke, antielitisticke i antimodernisticke osjecaje i asocira na populisticku tehnologiju politike, a s druge, osim ovog “opsteg znacenja", “narodnjastvo" je u politickoj istoriji Crne Gore u XX vijeku uvijek bilo sinonim za “srpstvo" i prosrpsku politiku, drzavnu i nacionalnu orijentaciju. Ako je takvo rasclanjivanje moguce vrsiti, moglo bi se reci da “narodno" (populisticko) odredjenje bolje karakterise i osvjetljava lik nove stranke, nego ono “socijalisticko" i da je u “narodnjastvu", vise nego u “socijalizmu", iskazana njena sustina.

Iako u ociglednoj suprotnosti sa savremenim evropskim trendovima, a samim tim i sa stvarnim interesima same Crne Gore, ime nove partije je, sa stanovista njenih ciljeva, politike i ocekivane socijalne podrske, izabrano vrlo realisticno i propagandno umjesno. Njeni lideri su u tom pogledu pokazali istu politicku vjestinu i demagosko umijece kao kada su za noseci slogan prethodne predsjednicke kampanje izabrali “istinu", a za njenu glavnu poruku “borbu protiv separatizma i kriminala". Ovo je, naravno, pitanje politicke tehnologije. Sasvim je, medjutim, drugo pitanje: sta ce u Crnoj Gori - s obzirom na to da je epilog borbe za “istinu" tokom predsjednickih izbora i nakon njih bila umalo tragicna noc 14. januara - donijeti osnivanje stare-nove stranke koja je u predstojecu bitku za vlast i upravljanje drzavom usla kao Socijalisticka narodna partija?