PITANJE KOJE SVE NOVONASTALE DRZAVE NA PROSTORU BIVSE SFRJ MORAJU HITNO DA SE RESE

Milivoj Pisar

Nacionalisticke elite, pokrecuci zahtjeve za osamostaljivanje svojih teritorija i stvaranje nacionalnih drzava na dijelovima bivse SFRJ, ocigledno u svojim strateskim planovima nisu imale ni priblizno realna predvidjanja mogucnosti, a jos manje cijene tih poduhvata. Kako inace racionalno objasniti sve ono porazno i tragicno sto se dogodilo i jos uvijek neposredno prezivljavaju veliki dijelovi naroda, a posredno gotovo cjelokupno stanovnistvo novih drzava. Svjedoci smo da su nove drzave, s izuzetkom Slovenije, suocene sa, nakon Drugog svjetskog rata, do sada nevidjenom humanom i ekonomskom katastrofom iz koje tesko izlaze.

Proces nastajanja novih drzavba blizi se kakvim-takvim od medjunarodne zajednice oktroisanim rjesenjima, od kojih ce neka nuzno biti samo privremena. Ostalo je, medjutim, veliko pitanje u kolikoj mjeri su nacionalisticke elite zadovoljne postignutim i koliko im je jos preostalo snage i uslova da namecu svoje porazne projekte. Jedno je vec sada vise nego ocigledno - ogromna cijena koju su gradjani novih drzava platili i jos ce dugo placati za ono sto jesu ili nisu, kao pripadnici pojedinih naciona, podjelama postigli. Nove drzave se uzurbano konstituisu i svoj legitimitet u modernom svijetu traze deklaracijama kako su sledbenice najvisih normi gradjanskih i ljudskih prava i sloboda, da su postovaoci evropskih kriterijuma u organizaciji i funkcionisanju drzavnih institucija, proklamujuci svoje poretke kao otvorene, visepartijske, liberalne i demokratske. Sa opstojavanjem novih rezima, na zalost, u mnogima od njih sve te deklaracije projektuju se kao nesto veoma daleko ako ne i gotovo nedostizno, a svakako potpuno suprotno vladajucoj praksi i zivotnoj realnosti.

Gradjanin - njegove slobode i interesi potiskuju se u stranu nasuprot potrebama i zahtjevima drzave. Ne samo politicke snage koje neposredno ucestvuju u vlasti, vec i vecina politickih patija i pokreta, pa bili oni i opozicioni, apsolutnu prednost daju novoj drazvi, konsolidaciji njenih atributa u vrsenju vlasti, zahtjevajuci podanicki odnos gradjana, a zarad nekih visih nacionalnih i drzavnih ciljeva. U sprovodjenju vlasti gradjani se jos dijele na vise kategorija, prevashodno po nacionalnom, ali sve vise i socijalnom kriterijumu. Pojedini parlamenti se ne ustrucavaju da takve kategorizacije upisu u zakone i drzavna dokumenta, a da se i ne govori o postupcima i praksi izvrsnih organa.

Imajuci u vidu veoma usporeno popustanje nacionalistickih euforija, vodece politicke partije u svojim programima i objelodanjenim ciljevima, zivotne potrebe gradjana tretiraju samo uopsteno i deklarativno, s puno opreza i nedorecenosti. U skladu s takvim ponasanjem izostaju ozbiljne kritike i otpori zakonskim projektima koje vlade pripremaju, a njihove glasacke masine u parlamentima usvajaju. U takvoj klimi, koja se samo u neznatnim nijansama razlikuje od jedne do druge novonastale drzave, najgore prolazi onaj dio njihovih gradjana koji je najdirektnija zrtva rata, a to su izbjeglice.

Napori da se problemi izbjeglica rjesavaju jos uvijek su na samom pocetku i bez pravih i odlucnih programa kako kod medjunarodnog faktora tako, u jos manjoj mjeri i sa mnostvom predrasuda, kod novonastalih administracija. Da apsurd bude veci, nacionalne matice mogucnost za ostvarenje svojih interesa u velikoj mjeri posmatraju na nacin da je opravdano zrtvovati dio zivotnih interesa aktuelnih generacija, a zarad postizanja toboznjih trajnih visih interesa i ciljeva nacionalne drzave.

Takvim pristupom optereceni su inspiratori i predlagaci svih dosada usvojenih zakona o drzavljanstvu koji nacionalnu, pa cak i vjersku pripadnost, favoziruju na retrogradan i nesavremen nacin, s teskim ogresenjima prava i interesa nefavorizovanih dijelova stanovnistva i u flagrantnoj suprotnosti sa opsteusvojenim normama o zastiti ljudskih prava i sloboda. U tom kontekstu pitanje dvojnog drzavljanstva izdvaja se kao najsveobuhvatnije i najurgentnije zakonodavno rjesenje od najsireg interesa. Savremen, otvoren i pozitivno usmjeren odnos zakonodavca prema pravima gradjana na sticanje i posjedovanje dvojnog drzavljanstva uticalo bi povoljno ne samo na rjesavanje mnogobrojnih krupnih zivotnih problema onih dijelova stanovnistva koji su direktne zrtve ratnih operacija i uspostavljanja novih drzavnih granica, vec bi povoljno uticalo na buduce ukupne i posebno privredne odnose izmedju novonastalih drzava.

Mnoge zemlje u svijetu koje vode racuna o interesu svojih gradjana, ukljucujuci i bivsu SFRJ, tolerisu dvojno drzavljanstvo, a gdje za to postoje uslovi i obostrani interes, regulisu ga posebnim medjunarodnim ugovorima. Prilike stvorene nakon raspada SFRJ prosto vapiju za takvim savremenijim pristupom pitanju dvojnog drzavljanstva. SRJ ima sve uslove i realan interes da pravo svojih drzavljana na posjedovanje dvojnog drzavljanstva rijesi na nacin koji anticipira moderne evropske trendove ka ukidanju prepreka slobodnom kretanju ljudi, roba i kapitala. Tolerisanjem i legalizovanjem dvojnog drzavljanstva bilo bi olaksano rjesavanje masovnih problema nastanjivanja, kretanja, porodicnih i vlasnickih odnosa i cirkulacije ne samo lica vec i kapitala, pospjesivanje preduzetnistva koje ima tendenciju obnavljanja predratne poslovne i proizvodne kooperacije. Kao tranzitna zemlja od evropskog i nadasve balkanskog znacaja, ozivljavanje komunikacija sa susjedima ubrzalo bi nase povezivanje sa Evropom i neizbjezno ukljucivanje u evropske institucije.

Politicke partije, koje pretenduju na najsiru podrsku gradjana, proklamuju za svoj cilj sto brze izvodjenje zemlje iz izolacije i prevazilazenje teskoca prouzrokovanih ratom, njeno neodlozno ukljucivanje u medjunarodnu zajednicu na sto pozitivnijim osnovama, treba bez oklijevanja da se odrede za veoma tolerantan i bez uslovljavanja odnos prema pravu gradjana da po osnovi porijekla i mjesta stalnog boravka mogu svoje probleme da rjesavaju usvajanjem dvojnog drzaljanstva. Bila bi drzavnicki mudra i opravdana svaka inicijativa u tom pravcu preduzeta unilateralno ili pokrenuta u saradnji sa susjedima.

(Autor je diplomata u penziji).