POZORISNE PREMIJERE

Nikolaj Gogolj, “Mrtve duse", dramska poema, reditelj Dejan Mijac, scenograf Dusan Otasevic, kostimograf Biljana Dragovic, produkcija Jugoslovensko dramsko pozoriste

Svoju scensku (rediteljsku) zapitanost nad Gogoljevim “Mrtvim dusama" Dejan Mijac crpi iz one vrste potrage za smislom postojanja koje je u ovom delu uocio i istakao sa narocitim osecanjem mere Vladimir Nabokov. Ovaj pisac, vrsni dramatizator velikih dela svetske knjizevnosti, ukazuje na jedno, nekada usvojeno, ali pogresno mesto i perspektvu iz kojih su “Mrtve duse", ali i “Revizor" citani u vreme i neposredno nakon objavljivanja. Za njih je, naime, preovladavalo misljenje kako su to dela koja vrse osudu robovlasnickog drustvenog poretka, odnosno proslosti. Nabokov proslost shvata kao jedan od elemenata prapocetka, djavolji princip postojanja koji dolazi do punog izrazaja u psihologiji ljudi - rodnom mestu zla.

U svojoj reziji predstave “Mrtve duse" Dejan Mijac polazi od ove pretpostavke Vladimira Nabokova i u potpunosti je usvaja kao primarni princip na osnovu koga se Gogoljevo delo izvodi u vidu jednacine sa bezbroj, ali konkretnih nepoznatih. Luckastu Gogoljevu ideju da se kupovinom mrtvih dusa, poreskim opterecenjem spahija izazvanog administrativnom nepreciznoscu ili lukavoscu vlasti, moze debelo profitirati, Mijac smesta u kontekst nase svakolike, po svemu neobice stvarnosti u kojoj bi takav potez, kada bi pravno bio moguc, bio oberucke prihvacen i proglasen poslovnom dovitljivoscu. Istovremeno, insistiranjem u svojoj postavci na blagoj intonaciji moralnih anomalija ljudi, povremeno ih, ali umereno, karikirajuci, Mijac kao da na prvi poglede pokazuje izvesno “razumevanje" za Cicikova. Medjutim, tek u drugom planu, diskretno prateci pohod glavnog junaka po Rusiji i napredovanje njegovog “biznisa", izvrseno je jedno preinacavanje Gogolja ili, ako je tako draze, njegovo osavremenjavanje, kojim su mrtve duse zapravo svi oni koji trguju njima kao i oni koji to de fakto jesu. Dodajuci svojoj interpretaciji Gogolja mitsku crtu, koja je realizovana diskretnim crnohumornim sencenjem pojedinih epizoda, Mijac zapravo uvodi jednu basarijansku tezu u razamatranje: nasa proslost, koja je jedini generator nase buducnosti, u stvari je princip sa kojim “uspesno" zivimo evo vec jednu deceniju. Na taj nacin je ovo “zivimo" i te kako podvedeno pod navodnike. Pavel Ivanovic Cicikov je zajedno sa svojim poslovnim partnerima, dicnim Spahijama i co, toliko mrtav da “mrtviji" ne moze biti. Samo sto toga nije svestan.

U reviji dobrih uloga ostvarenih u ovoj predstavi Jugoslovenskog dramskog pozorista, svakako na prvom mestu treba istaci Branimira Brstinu kao Cicikova koji je nasao dovoljno raznovrsnih sredstava da diskretno realizuje lik ovog junaka, uspesno ga vodeci iz jedne u drugu epizodu njegovih “trgovackih nastojanja".

Da bi pripovest o mrtvackoj trgovini bila ubedljiva, doprineli su glumci pojedinih likova koje ce Cicikov sretati tokom svog “puta". Pre svih, to je Misa Janketic, tumac lika spahije Manjilova koji je posegao za resenjem sastavljenim od humoristickih elemenata i prevodjenja u bezazlenu karikaturalnost svog junaka. Istovremeno, Manjilov je bio savrseno uklopljen u zadatak da na jednom mestu realizuje, kako lik konkretnog zivotnog autsajdera, tako i teze o dekadenciji drustva. Dok se Janketic uspesno poigravao raznim sredstvima komicarskog izrazavanja, Jelisavata Seka Sabljic je stisanom igrom, suspregnutim izrazom i koncentrisanim naporom isla ka realizaciji lika Nastasje Petrovne Korobocke koja je presudno doprinosila uspostavljanju misticne atmosfere i osecanja da se sve ipak dogadja na nebu. Ono sto vredi posebno zabeleziti kao primer glumacke sposobnosti prilagodjavanju raznovrsnim resenjima jeste igra Sobodana Bestica, u ulozi stalnog konferansijea revije mrtvih likova koji se kao na modnoj pisti smenjuju u ostvarenju stereotipova od neprocenjive vaznosti za opstu upotrebu. Da su glumci poput Milana Gutovica, na primer, uspeli da izadju iz jednoznacnosti, predstava “Mrtve duse" bi, narocito ako dodamo Dragoljuba Milosavljevica Gulu, koji je igrao Cicikovljevog stalnog pratioca, kao i Ivana Bekjarevaa ali i Vlastu Velisavljevica, bila stoprocentno dobra.

Medjutim, rediteljsko resenje kraja predstave koje primenjuje Dejan Mijac zasluzuje poseban osvrt.

Namernim ublazavanjem dramaticnosti posledica otkrica Cicikova da je vlast spremna na svaku vrstu pogodbe, Mijac u stvari povlaci hvale vredan potez kojim predstavu skrece iz sfere jeftinog obracuna sa dnevnopolitickim u tajnovite vode ljudske duse. Zavrsna scena levitirajucih mrtvaca koji progone Cicikova, dramaticno svedoci da je teza Nabokova po kojoj zlo stanuje u psihologiji ljudi vecno prisutna.

Zeljko Jovanovic