TITO (6)

Ustavi s kocnicama i garancijama za autonomiju. Stare dileme oko srpskohrvatskog jezika i cirilice i latinice. Krleza primoran da podnese ostavku u CK. Protivrecna podrska Vijetkongu...

Postojalo je jedno podrucje usred svih njegovih briga radi kojeg se Tito osecao koliko-toliko zadovoljnim. “Mi smo resili nacionalno pitanje", rekao je 1962. godine. Naordi Jugoslavije upamtili su uzase Drugog svetskog rata kad su hrvatske ustase, srpski cetnici i muslimanski fasisti pobili skoro milion Srba, Hrvata i Muslimana, dok nisu dosli komunisti i sve narode sjedinili u bratsku solidarnost u federativnoj komunistickoj Jugoslaviji. Ljudi nikada vise nece zeleti da se vrate onim strasnim danima. To je bilo pravo jemstvo da ce svi prigrliti “jugoslovensku ideju" i zvanicnu liniju koja ih je ucila da nisu Slovenci, Hrvati, Srbi ili Muslimani, vec Jugosloveni.

Pa opet, bilo je uznemiravajucih znakova da jugoslovenska ideja nije bila svugde prihvacena. Mnogi Slovenci, Hrvati i Muslimani plasili su se da ce ona opet znaciti srpsku dominaciju, kao sto se dogodilo pod kraljem Aleksandrom i princom Pavlom izmedju dva rata. Srbi su uvek dominirali ujedinjenom Jugoslavijom; ona je bila novo ime za jednu Veliku Srbiju. Glavni grad savezne drzave, Beograd, bio je u Srbiji, i glavna nadlestva centralne vlade i nacionalizovanih preduzeca, banaka, sindikata - sve je bilo u Beogradu.

Tako je Tito doneo Ustav za federativnu republiku Jugoslaviju koji je imao komplikovani niz kocnica i tegova kojima se stitila ravnoteza autonomija republika. Novi ustav pisan je s vremena na vreme, s novim garancijama za autonomiju i novim kocnicama centralne vlasti. Sve od 1946. pa nadalje svi ustavi davali su republikama pravo jednostranog otcepljenja od Jugoslavije. Tito je bio siguran da ovo pravo nece biti upotrebljeno dokle god sve republike budu jednopartijske republike kojima upravlja komunisticka partija.

Kao i obicno, brigu su zadavali intelektualci i omladina, pisci i studenti. Pisci poput Djilasa, koji je izneo neortodoksne ideje o novoj klasi i o novom putu u socijalizam, jako su rizikovali da budu poslati u zatvor, ako se taj novi put ne poklapa s Titovim i Kardeljevim putem, no nije bilo lako savladavati pisce koji se bore na polju nacionalistickog pitanja, na kojem su imali siroku narodnu podrsku. Hrvatski intelektualci su 1967. oziveli Maticu Hrvatsku, koja je prvobitno osnovana za vreme hrvatskog kulturnog preporoda 1840. godine.

Kao i u mnogim drugim zemljama, ovaj pokret zapeo je na pitanju jezika, premda razlika izmedju hrvatskog i srpskog jezika nije nista veca od varijacija engleskog kojim se govori u Engleskoj i onoga u Sjedinjenim Drzavama, ili nemackog na severu i onog na jugu Nemacke. Vise od 150 godina hrvatski i srpski intelektualci raspravljali su o tome da li su srpski i hrvatski isti ili dva razlicita jezika. Izgledalo je da je ovo pitanje reseno jos 1850. godine, kad je veliki srpski leksikograf Vuk Karadzic upoznao vodece hrvatske intelektualce u Becu i dosao do zakljucka da su srpski i hrvatski jedan, srpsko-hrvatski jezik, s dva razlicita pisma i da se srpskohrvatski u Hrvatskoj pise latinicom, a u Srbiji cirilicom. Ponovo je to pitanje pokrenuto 104 godine kasnije u komunistickoj Jugoslaviji, kad je taj sporazum, postignut u Becu, potvrdjen u Novom Sadu 1954. Komunisticki dnevni list “Borba" stampan je sa stranicama naizmenicno latinicom i cirilicom, a naslovna strana svakog drugog dana stampana je naizmenicno latinicom i cirilicom.

Ugledni zagrebacki list “Globus" objavio je 17. marta 1967. deklaraciju koju su potpisali trinaest vodecih hrvatskih pisaca. Vecina njih bili su clanovi hrvatske komunisticke partije, a medju njima Titov prijatelj Krleza, koji je bio clan Centralnog komiteta partije. Zahtevali su da se u jugoslovenski Ustav umetne jedna nova klauzula, kojom se priznaje da je hrvatski jezik odvojen do srpskog, a ne samo srpsko-hrvatski dijalekt.

Neposredan odgovor stigao je od cetrdeset pet srpskih pisaca, vecinom vodecih clanova srpske komunisticke partije. Zahtevali su da deca 700.000 Srba koji zive u Hrvatskoj treba da u skolama uce da govore srpski, a ne hrvatski, i da zadatke pisu cirilicom. Isto tako su zahtevali da svi natpisi na beogradskoj televiziji budu na cirilici.

Tito je onda pritesnio obe grupe. S njegovom saglasnoscu hrvatska komunisticka partija primorala je Krlezu da podnese ostavku na clanstvo u Centralnom komitetu, a cetrdeset pet srpskih pisaca upozoreni su da paze na svoje ponasanje. Tito je u februaru 1967. govorio na IV plenumu Centralnog komiteta Saveza komunista. Rekao je da su knjizevnici sve do tada imali previse slobode. “Slegali smo ramenima i mislili da to nikoga nece uvrediti ako svima dozvolimo da govore i pisu kako zele. Ali otisli smo predaleko. Sigurno, mi necemo nikome ni dozvoliti da pise protiv naseg drustvenog uredjenja. Necemo dozvoliti sirenje parola razdora, nacionalne netrpeljivosti i sovinizam, sto se sada ponekad dogadja u nasim skolama i u drugim slucajevima u nasem drustvu. Komunisti moraju takve stvari razbiti i onemoguciti. Do sada oni nisu uvek bili u stanju da to urade."

Tito je takodje imao teskoca u spoljnoj politici. Sjedinjene Drzave su 1961. od Francuske preuzele zadatak da se bore protiv komunizma u Vijetnamu i da na vlasti odrzavaju desnicarsku diktaturu na jugu protiv komunistickog Vijetkonga na severu. Tri godine kasnije predsednik Dzonson objavio je da ce Sjedinjene Drzave poslati kopnene snage da se bore protiv komunista u Vijetnamu. Levicarsko javno mnjenje sirom sveta osudilo je americku intervenciju, a kampanja protesta u Sjedinjenim Drzavama dovela je do toga da Nacionalna garda otvori vatru i ubije studente koji su demonstrirali. Tito je snazno simpatisao Vijetkong. Ho Si Min je mnogo godina podrzavao liniju Mao Cedunga, kojom se osudjivao revizionizam jugoslovenskih komunista; ali, mada je Tito na VIII kongresu Saveza komunista u Beogradu u decembru 1964. ostro osudio kineske komuniste zbog nastavljanja nuklearnih proba i stvaranja novog bloka koji je predstavljao pretnju miru, svejedno je podrzao Ho Si Minovu borbu protiv americkog imperijalizma.

Sutra: Dogadjaji u Cehoslovackoj i studentska pobuna