DRUGI DAN SUDJENJA GENERALU BLASKICU

Prvi svedok optuzbe, americki istoricar Robert Donja pricom o istoriji medjusobnih odnosa Srba, Muslimana i Hrvata ukazao je i na svojatanje Muslimana i delova Bosne u knjizi Tudjmana "Nacionalizam u savremenoj Evropi" i od strane "koalicije za Veliku Srbiju"

Mirko Klarin
dopisnik "Nase Borbe" iz Haga

Ideja o istorijski ukorenjenoj netrpeljivosti i neumitnosti balkanskih plemenskih sukoba nema nikakvog temelja - tvrdi americki istoricar Robert Donja, prvi svedok optuzbe na sudjenju hrvatskom generalu Tihomiru Blaskicu. Po Donji, tu su ideju lansirali zapadni politicari, ne bi li se pred sopstvenom javnoscu opravdali za nedostatak politicke volje da sprece, ili zaustave, nedavne ratove na podrucju bivse Jugoslavije.

Kao i sva dosadasnja sudjenja pred haskim Tribunalom, i ovo najnovije je pocelo svedocenjem eksperta ciji je zadatak da dogadjaje - odnosno zlocine - koji su opisani u optuznici, smesti u odredjeni istorijski kontekst. Zvanje eksperta za "bosanski slucaj", jucerasnji svedok je zaradio tako sto je sredinom 70-tih na Univerzitetu Micigen doktorirao na istoriji bosanskih Muslimana, objavio nakon toga nekoliko knjiga o istoriji Bosne i Hercegovine, a poslednjih godina vise puta u njoj boravio, nastavljajuci svoja istrazivanja.

Kao i prethodni svedoci-vestaci, i Robert Donja je - vodjen pitanjima tuzioca Gregori Kihoa, takodje Amerikanca - krenuo, kako bi se to u Bosni reklo, "od Kulina bana", odnosno od dolaska juznih Slovena na Balkan. Ukazujuci na pojedina istorijska razdoblja, koja bi po njegovom misljenju mogla da pomognu u razumevaju nedavnih dogadjaja, Donja se posebno zadrzao na stvaranju, usponu i propasti srednjevekovnih bosanskih i hrvatskih kraljevina, te srpskog carstva. Prilozio je mape iz kojih se vidi da su, u razlicitim periodima svojih zenita, te srednjevekovne drzave obuhvatale znatne delove iste teritorije, sto ce reci da bi potomci nekadasnjih "velikih" Bosni, Hrvatskih i Srbija... mogli da se pozivaju na svoja "istorijska prava" na odredjenim teritorijama koje su im pripadale u X, XII ili XIV veku. Sto su oni, jasno, i cinili krajem prosle i pocetkom ove decenije, pripremajuci teren za ratove i zlocine koji su ih pratili.

Kao sledeci istorijski znacajan razvoj, Donja je naveo "promenu verske prirode Bosne" nakon sto je ona postala deo Otomanskog carstva. Pokrstavanja, odnosno verska preobracanja su, istakao je americki istricar, "isla u svim pravcima: katolici u pravoslavce, pravoslavci u katolike, i jedni i drugi u islam. Medjutim, primetio je Donja, verska pripadnost nije u to vreme bila toliko bitna da bi ostavljala posledicu na druge vidove zivota. Naime, vise nego verama, ljudi su se u to vreme smatrali pripadnicima odredjenih lokalnih zajednica.

Prelazeci na nacionalne pokrete XIX veka, Donja je primetio da su oni, u Bosni, vodjeni spolja - iz Srbije i Hrvatske, te da su i jedni i drugi tezili da svojataju Muslimane, kao Srbe ili Hrvate islamske vere. To je ponovo postalo aktuelno pocetkom 90-tih, kada su srpski i hrvatski nacionalisti "zbrajali" Muslimane sa bosanskim Srbima ili Hrvatima, dokazujuci kako je Bosna vecinski srpska, odnosno hrvatska. Na direktno pitanje tuzioca, Donja je odgovorio da je takvu ideju, u svojim istorijskim spisima, zastupao i hrvatski predsednik Tudjman. Kao dokazni materijal, prilozeno je americko izdanje knjige istoricara Tudjmana "Nacionalizam u savremenoj Evropi", koja je prvi put objavljena na srpsko- hrvatskom u Minhenu 1981, a zatim na hrvatskom 1990. u Zagrebu. Pred Sudom je procitano vise citata u kojima autor dokazuje da je BiH istorijski povezana sa Hrvatskom i zajedno s njom predstavlja jednu celinu, te zali zbog "rupe", tj. BiH, koja juznu Hrvatsku (Dalmaciju) odvaja od severne, panonske Hrvatske. Objektivna demografska ispitivanja BiH bi, pise Tudjman u navedenoj knjizi, pokazala da vecina Muslimana pripada Hrvatima, te da oni zajedno cine vecinu u odnosu na pravoslavno stanovnistvo. Tuzilac nije propustio da svedoka upita da li se neki od delova Bosne, za cije se pripajanje Hrvatskoj zalaze Tudjman, nalaze u Lasvanskoj dolini, dakle "mestu zlocina" za koje je optuzen Blaskic. Svedok je to potvrdio, navodeci Vitez i Busovacu, za koje je Tudjman tokom pregovora o Vens- Ovenom planu govorio da nikako ne smeju da budu izvan hrvatskog entiteta.

Americki istoricar nije u svom jucerasnjem svedocenju zaobisao ni srpskog predsednika Milosevica. Njegov dolazak na vlast 1987. godine i efektivno preuzimanje Saveza komunistra Srbije od strane ljudi "posvecenih nacionalistickom programu", po oceni Roberta Donje predstavljaju jedan od kljucnih momenata koji je uslovio buduci razvoj dogadjaja. Govoreci, potom, o tim dogadjajima, svedok je posebno pomenuo "koaliciju za Veliku Srbiju" koju su, po njemu, sacinjavali: Miloseviceva "krnja Jugoslavija"; JNA; Srbi u hrvatskoj Krajini; bosanski Srbi; te paravojne formacije predvodjene Seseljem i Arkanom. Mada je za sobom ostavila pustos, ta "dijabolicka koalicija" je, po oceni Roberta Donje, "bila iznenadjujuce neuspesna u konacnom ishodu."