SRBIJA NA PUTU U EVROPU (1)

Slobodan Inic

Danasnji put Srba prema Evropi i Srbije ka demokratskoj pravnoj drzavi svakako da treba najprije posmatrati sa stanovista politicke i nacionalne proslosti srpskog naroda. Koliko su Srbi tezili evropskim vrijednostima ili koliko je sama Srbija bila evropska zemlja sigurno da je jedno od onih pitanja koja nam olaksavaju da danas govorimo o mogucnostima ovog naroda da se prikljuci viziji i stvarnosti ujedinjavajuce Evrope i vlastite drzave da ostvari demokratiju i vladavinu zakona.

Jer, ostale zemlje koje su sebe tradicionalno vidjele kao evropske i stoga i tezile evropskom kulturnom krugu mnogo su lakse nalazile svoje mjesto u razlicitim porecima evropskih naroda. To nije bez znacaja i danas ili mozda mnogo vise nego jucer imajuci u vidu stvarnost danasnje ujedinjavajuce Evrope koja vise nije samo vizija. Utoliko i vece teskoce da se Srbi pridruze Evropi, a Srbija postane demokratska pravna drzava.

Kad su se oslobodili definitivno od Turaka i stekli nezavisnost bivajuci u tom pogledu priznati kao samostalna drzava na Berlinskom kongresu 1879. godine Srbima nije upravljao toliko duh evropskog smjera koliko jedna teznja da se vrate u izgubljenu proslost zbog svog ropstva pod Turcima kako bi je nadoknadili pa cak i povratili, sve vjerujuci pritom da su oni prethodno bili veliki narod nepravedno sasjecen na vrhuncu svoje moci, a Srbija malne predodredjena da bude jedna nova Vizantija!?

Ta posve pogresna istorijska svijest srpskog naroda i njegove nacionalne i politicke elite koja se odrzala sve do danas bice onaj fatalni cinilac koji je inhibirajuce djelovao na mogucnosti evropeizacije ovog naroda i njegove zemlje.

Vracanje u proslost, jedna strasna potreba koju su mnogi medjunarodni diplomati, politicari i analiticari vodecih evropskih i svjetskih magazina uocili kod ratobornih srba u ovom ratu sto ga je Srbija vodila protiv ostalih ne srpskih naroda, nije samo znak odbijanja Srba i Srbije da se pridruze danasnjoj Evropi nego i nesto vise do toga: oni kao da vjeruju, saglasno shvatanjima jednog svog nekadasnjeg episkopa iz vrha Srpske pravoslavne crkve kako Srbi nisu izmedju Istoka i Zapada, oni su superiorno - "iznad Istoka i Zapada".

Drugi sadrzaj pogresne istorijske svijesti srpskog naroda podudaran je sa jednim shvatanjem oslobodjenja ovog naroda iz proslosti koje istovremeno zavrsava u strategiji podredjivanja i osvajanja teritorija drugih naroda. Vjerujuci u pravo i pravicnost svoga oslobodjenja Srbi nisu uvijek razlikovali kad to isto pravo prelazi u podredjivanje drugih naroda i osvajanje njihovog zivotnog prostora.

To je, doduse, bilo zasnovano i na jednom svjesnom uvjerenju da oslobodjenje drugih naroda daje valjda samim time i pravo ovome da ih ne podredi jednom drzavnom centru u kome ce dominirati srpska politicka i upravna birokratija. Ta ideologija "oslobodjenja" drugih naroda, koja je, inace, prilicno prosirena u svijesti prosjecnog Srbina pored toga sto je imala fatalne posljedice na sudbinu srpskog naroda nije ni odgovarala elementarnoj istorijskoj istini.

Dva su tradicionalna koncepta srpske nacionalne idelogoije kojoj se podredjivala i drzava srpskog naroda, a koji proisticu iz istorijske proslosti koju ce Milosevic obnoviti. Jedna je Jugoslavija unitarnog karaktera ciji je spiritus movens centralisticki duh srbijanske nacionalne, politicke i upravne birokratije, a drugo - Velika Srbija.

Kao sto je poznato oba su dozivjela svoj istorijski poraz i danas, upravo zbog toga, Srbija pokusava da spase samu sebe od iste sudbine Jugoslavije ispoljavajuci slicnu odbojnost prema mogucnostima i alternativnosti njenog policentricnog uredjenja. Slijedeci ovu zakonitost sve govori da ce se zbog toga sama Srbija tendencijski smanjivati u teritorijalnom pogledu u buducnosti.

Istorija srpske politicke misli i ustavnosti od oslobodjenja Srbije do danas pokazuje da Srbija ne samo da nije imala pravnu i demokratsku drazvu nego joj je i samo poznavanje takve drzave bilo manjkavo, a u nekim razdobljima i posve strano.

U najranijoj, herojskoj fazi (1804-1813-1830. godine) svoje politicke i ustavne istorije kada je odlucivano o dinastickom karakteru vladavine Srbija je imala neku vrstu vladavine seljackog patrijarhalnog despotizma.

Ne znam koliko su sve cinjenice bile poznate Dzonatanu Ajlu sa kraljevskog Instituta u Londonu, ali je njegovo skorasnje primjecivanje da Srbi mogu ili da se bore protiv Turaka ili da sami budu Turci vise od saljive konstatacije. Problem tzv. unutrasnjih Turaka pratice Srbiju kao glavni kocioni faktor u njenoj evropeizaciji i demokratizaciji sve do danasnjih dana.

U drugoj fazi ustavnog i politickog razvoja Srbije, fazi cinovnicke kreacije drzave, doslo je do vladavine jedne vrste kancelarijske oligarhije pod knezom Aleksandrom Karadjordjevicem, kada su "unutrasnji Turci" napore ugarskih Srba za evropeizacijom ismijavali, nazivajuci ih posprdno "Nemackari".

Treca faza ustavne i politicke istorije Srbije pod vladavinom Mihaila Obrenovica, bi se mogla nazvati despotskim birokratizmom mada je imala nekih elemenata licne prosvjecenosti.

Od Mihaila policija u srpskoj istoriji pocinje da biva vladarev osnovni instrument. Danasnji Srbi, nacionalisticki obeznanjeni, misle da je marsal Tito u novije vrijeme izmislio tajnu policiju i ne sluteci koliko su i policija i vojska tipican srpski proizvod.

Dalji ustavni i politicki razvoj Srbije vodio je razdoblju parlamentarizma sa lokalnom samoupravom. To je vrijeme kada kralj Milan Obrenovic odobrava Ustav iz 1888. godine. Najvaznija tekovina ovog ustava jeste vlast naroda bez odgovornosti ili populisticki ohlokratizam u znacenju radikalske anarhije. Kako su radikali izborili bitku za novi ustav u narodu se govorilo "radikalija-slobodija"! Kralj Milan pobjegao je glavom bez obzira pred Srbijom "kiselih gunjeva".

Potom slijedi razdoblje reakcije kada Milanov nasljednik Aleksandar Obrenovic suspenzira postojeci Ustav vracajuci zemlju na stanje ogranicene ustavnosti iz 1869. godine. U vladavinskom pogledu rijec je o kraljevskom apsolutizmu u kombinaciji sa vlascu vladarevih licnih minisitara bez oslona na parlament i njegovu kontrolu. Ubistvom Aleksandra Obrenovica Srbija je postala zemlja politickog kriminala od koje su okretale ledja mnoge evropske zemlje.

Napokon, dolazi doba ponovo uspostavljene parlamentarnosti sa vladavinom slabog, vec bolesnog, kralja, zivog parlamenta, dominacijom vojske, posebno jednog njenog nacionalisticko-teroristickog dijela pod nazivom "Crna Ruka" koja je izvrsila prethodno kraljeubistvo i, konacno, izborno hegemone uloge Radikalne stranke. Mnogi danas misle u Srbiji da je to bilo "zlatno doba srpske demokratije" sto ne moze, a da ne izazove svu nasu skepticnost imajuci u vidu prethodno receno. Vladavinski uzevsi radi se o nekoj vrsti podjeljene vlasti izmedju parlamenta sa hegemonom partijom i militarnih krugova.

Ni prva Jugoslavija nije promjenila Srbiju u pogledu njene spremnosti na demokratske oblike vlasti nego je i sama bila zrtva unitaristickog i centralistickog uredjenja s kojim se srbijanska politicka i nacionalna elita identifikovala. Reakcionarni politicki karakter Kraljevine (SHS) Jugoslavije, a neki procesi te vrste poceli su da se odvijaju vec od 1921. godine sa donosenjem jednog unitaristickog Ustava i Zakona o obznani, bio je diktiran krajnje reakcionarnim pristupom Beograda novoj drzavi kao zajednici Srba, Hrvata i Slovenaca.

Iako je Aleksandar Karadjordjevic bio obecao da ce biti kralj "slobodnih gradjana" prilikom cina ujedinjenja on se nije casno drzao svoga obecanja. Naprotiv, vec je 1929. godine bio zaveo licnu diktaturu profasistickog karaktera. U takvoj drzavi ni sami Srbi nisu bili slobodni gradjani, a Hrvati i Slovenci kao i ostali narodi koje Beograd nije cak ni nacionalitetno priznavao, nisu bili slobodni ni kao narod!

Zato je prva Jugoslavija onako neslavno i propala 1941. godine. Ona je bila zrtva dvije strasti Srbije. Prvo, njenog neopravdanog shvatanja da je Kraljevina samo prosirena Srbija i drugo, da su Srbi "oslobodili" Slovence i Hrvate ispod Austro-Ugarske koji valjda zbog toga imaju automatski da pristanu na beogradski centralizam i unitarizam iz zahvalnosti "braci" za takvo "oslobodjenje"!

Stvar je bila utoliko tragicnija sto su Srbi zaista vjerovali da su oni politicki superiorniji narod i da je SHS Kraljevina Jugoslavija progresivnija drzavna zajednica od Austro-Ugarske za te njene nekadasnje narode.

To je proisticalo iz jedne zablude tipicno juznoslovenofilskog karaktera u istorijsko-politickoj svijesti srpskog naroda: da je trpljenje odredjene vlasti, pa makar ona bila i diktatorska, utoliko lakse zahvaljujuci etnickoj bliskosti jugoslovenskih naroda!

Ali, dublje uzevsi, to je rezultat i ne manje pogresnog shvatanja slobode kod Srba: sloboda od tudjina je najvisa vrijednost makar da je u tom pogledu Srbin imao manje pod svojom vlastitom vlascu. Slobodi od Turaka Srbi ce pretpostaviti neslobodu prema svojim vlastitim "unutrasnjim Turcima"! U pozadini takvog shvatanja leze duboki nanosi etnocentrizma koji je rodno tlo autoritarnosti srpskog naroda i njegovih vladavinskih oblika sve do danasnjih dana.

(Kraj u sutrasnjem broju)