JUCE "OTPECACENA" HASKA OPTUZNICA

Drljaca i Kovacevic optuzeni za genocid

Pored Sime Drljace (prekjuce ubijenog prilikom hapsenja) i Milana Kovacevica za genocid su optuzeni jos i Zeljko Meakic i Dusko Sikirica, komandanti zloglasnih prijedorskih logora Omarska i Keraterm. Komisija eksperata utvrdila da je - od aprila 1992. do juna 1993. - u opstini Prijedor ubijeno ili proterano 52.811 osoba

Mirko Klarin
dopisnik "Nase Borbe" iz Brisela

Od ukupno 77 osoba koje je dosad optuzio Medjunarodni krivicni sud za bivsu Jugoslaviju - ne racunajuci, naravno, one cije su optuznice jos pod pecatom, to jest u tajnosti - cak 32 su optuzene za ratne zlocine u opstini Prijedor. Ta opstina, takodje, ima i neslavan primat u broju optuzenih za najtezi zlocin genocida. Pored Sime Drljace i Milana Kovacevica, cija je optuznica juce "otpecacena", za genocid su optuzeni jos i Zeljko Meakic i Dusko Sikirica, komandanti zloglasnih prijedorskih logora Omarska i Keraterm. Van Prijedora samo su jos trojica optuzenih za taj zlocin: Radovan Karadzic i Ratko Mladic (dvostruko, po "opstoj" i "srebrenickoj" optuznici), te Goran Jelisic, komandant logora Luka u Brckom.

Prijedorski "zlocin nad zlocinima"

U prethodne tri prijedorske optuznice, podignute tokom 1995. godine, za zlocine u toj opstini optuzeni su, najpre, Dusko Tadic i Goran Borovnica, zatim "devetnaestorica iz Omarske", te "trinaestorica iz Keraterma", s tim sto su cetiri osobe optuzene za zlocine u oba logora. Pored vec pomenutih komandanata logora, optuzeni su i njihovi zamenici, sefovi smena i logorski strazari, kao i nekolicina njihovih "redovnih posetilaca" kakav je, recimo, bio Dusko Tadic. Najnovijom optuznicom, koja je 13. marta 1997. podignuta protiv Sime Drljace i Milana Kovacevica, tuzilac Luiz Arbur je krenula navise "lestvicama odgovornosti": do glavnih nosilaca izvrsne vlasti u opstini.

Cime je Prijedor "zasluzio" takvu paznju haskih tuzilaca, najpre Ricarda Goldstona, a potom i Luize Arbur? Pored samih optuznica, na to pitanje odgovara i izvestaj Komisije eksperata (tzv. Basiunijeve) koju je generalni sekretar UN, po nalogu Saveta bezbednosti, osnovao oktobra 1992. sa zadatkom da istrazi i analizira dokaze o teskim krsenjima medjunarodnog humanitarnog prava u bivsoj Jugoslaviji. U izvestaju te komisije se, pored ostalog, navodi da je - od aprila 1992. do juna 1993. - u opstini Prijedor ubijeno ili proterano ukupno 52.811 osoba! Do te cifre komisija je dosla poredeci podatke iz popisa stanovnistva 1991. i 1993. Po prvom popisu, u opstini Prijedor je zivelo ukupno 112.470 stanovnika (44 odsto Muslimana; 42,5 odsto Srba; 5,6 odsto Hrvata; 5,7 odsto Jugoslovena i 2,2 odsto ostalih). Prema popisu koji su juna 1993. sprovele lokalne srpske vlasti i objavili mediji pod njihovom kontrolom, broj Muslimana se "smanjio" za 43.300; Hrvata za 3.131 i ostalih za 6.350, sto daje vec navedenu cifru o 52.811 "ociscenih". Zakljucak Basiunijeve komisije bio je da se dogadjaji u Prijedoru "bez sumnje mogu okarakterisati kao zlocin protiv covecnosti", a da je, sta vise, "vrlo verovatno da ce u zakonskom postupku ti dogadjaji biti kvalifikovani kao genocid".

"Zasluge" za ciscenje Prijedora

U istom izvestaju se, inace, na nekoliko mesta pominje i Simo Drljaca, koji je prekjuce ubijen prilikom pokusaja hapsenja. Citira se hvalospev koji je o njegovim zaslugama za "ciscenje" Prijedora objavljen u "Kozarskom vjesniku" aprila 1993, kao i njegova izjava istom lokalnom listu o tome kako su policijske snage izvrsavale njegova naredjenja, i kako je saradnja sa armijom bila "odlicna". Izvestaj, takodje, navodi imena svih clanova Kriznog staba Srpske opstine Prijedor: pukovnik Vladimir Arsic, major Radmilo Zeljaja, major Slobodan Kuruzovic, sef policije Simo Drljaca, gradonacelnik Milomir Stakic, predsednik Izvrsnog saveta Milan Kovacevic, predsednik opstinskog SDS Simo Miskovic i predsednik Crvenog krsta Srdjo Srdic.

Simo Drljaca i Milan Kovacevic optuzeni su, upravo, kao clanovi pomenutog Kriznog staba - u to vreme najvise izvrsne vlasti na podrucju opstine. U optuznici se opisuje preuzimanje vlasti u Prijedoru od strane srpskih snaga pod komandom i kontrolom Kriznog staba; zatim uvodjenje striktnih ogranicenja za nesrbe u opstini; pa koordinirani napadi JNA, TO, paravojnih formacija i policije - praceni intenzivnom artiljerijskom vatrom - na okolna muslimanska i hrvatska sela. Sledi, potom, opis zarobljavanja hiljada muslimanskih i hrvatskih civila, te njihovog prinudnog marsa do logora Omarska, Keraterm i Trnopolje, kao i do policijske stanice u Prijedoru. Akcija "ciscenja" Muslimana i Hrvata iz Kozarca, okolnih sela i samog Prijedora je, prema optuznici, trajala nekoliko nedelja, a poslednja vojna operacija sireg obima izvrsena je 20. jula 1992. u muslimanskim selima regiona poznatog kao "Brdo", na zapadnoj obali reke Sane, gde su pokusali da se sklone izbeglice iz prethodno napadnutih i "ociscenih" sela. Kasnije u optuznici se navodi da je jedne noci krajem jula 1992. u Omarskoj pogubljeno vise od 150 muskaraca vojnog uzrasta, zarobljenih u regionu "Brdo".

Komandna odgovornost za genocid

Optuznica, zatim, detaljno opisuje zloglasne prijedorske logore i stravicne uslove u njima: ubistva, prebijanja, silovanja, mucenja, fizicka i psihicka zlostavljanja, izgladnjivanja, ponizavanja... a sve to od strane "vojnog i policijskog osoblja i njihovih agenata, pod kontrolom vojnih i civilnih clanova Kriznog staba". Njegovi clanovi su, kako je vec navedeno, bili i Simo Drljaca i Milan Kovacevic, iz cega se izvodi i njihova pojedinacna krivicna odgovornost za zlocin genocida, kako su pravno kvalifikovani dogadjaji u opstini Prijedor i tamosnjim logorima.

Drljaca i Kovacevic su, zakljucuje se u optuznici, "u sprezi sa drugima, planirali, podsticali i naredili uspostavljanje logora Omarska, Keraterm i Trnopolje i zatocavanje u njima bosanskim Muslimana i bosanskih Hrvata iz opstine Prijedor, pod uslovima sracunatim da dovedu do fizickog unistavanja zatocenika i s namerom da uniste deo bosanskih Muslimana i bosanskih Hrvata, kao takve". Postojanje namere da se neka etnicka grupa "unisti kao takva" je, naime, bitan element za kvalifikovanje vrhunskog zlocina genocida. Uz to, Drljaci i Kovacevicu se, kao nosiocima vlasti u opstini Prijedor, pripisuje i tzv. komandna odgovornost: da su, naime, "znali ili imali razloga da znaju da njima podredjeno osoblje logora ubija i nanosi teske fizicke i psihicke povrede bosanskim Muslimanima i Hrvatima, s namerom da ih uniste kao deo nacionalne, etnicke ili verske grupe... a nisu preuzeli neophodne i razumne mere da ta dela sprece ili kazne njihove izvrsioce".

Nezavisno od mandata Sfor i relevantnih rezolucija Saveta bezbednosti, sve drzave potpisnice Konvencije o sprecavanju i kaznjavanju zlocina genocida (a to su sve zemlje - ucesnice sadasnje bosanske operacije, ukljucujuci i Rusiju), imaju ne samo moralnu duznost vec i medjunarodno-pravnu obavezu da hapse i sude, ili izruce Haskom tribunalu, optuzene za taj "zlocin nad zlocinima".