O STRUKTURI ENTITETA BOSNE I HERCEGOVINE

Sead Hadzovic

Na nedavno odrzanoj Bonskoj konferenciji o sprovodjenju mira istaknuta je jos veca rijesenost medjunarodne zajednice za multietnicnost entiteta povratkom izbjeglica i raseljenih lica u svoja ranija prebivalista, sto je pokrenuto jos na prethodnoj konferenciji u Sintri, a u poslednjih nekoliko mjeseci postignuti su i izvjesni rezultati na tom planu.

Na nedavno odrzanim izborima za lokalne organe vlasti masovno su se odazvali biraci iz redova izbjeglica i raseljenih lica i glasali za organe vlati u ranijim mjestima prebivalista, sto je po Dejtonskom sporazumu (Aneks 3, clan IV) tumaci kao potvrda (prijava) namjere izbjeglice da se vrati svojoj kuci. Zahvaljujuci takvom odzivu oni iz svojih redova imaju predstavnike u vise od dvije trecine opstinskih organa vlasti (od ukupno 136 opstina, u sest opstina imaju vise od polovine odbornickih mjesta, u 42 opstine izmedju 20 i 50 odsto, a u 47 opstina do 20 odsto odbornickih mjesta). Ti predstavnici vlasti u stvari cine prethodnicu za njihov povratak. Ovim se bitno mijenja fizionomija organa vlasti koja, umjesto jednonacionalnog, dobija multietnicki karakter.

Rezultati bi svakako bili jos bolji da vladajuce nacionalne strukture u BiH, a i na teritoriji Hrvatske i SRJ nisu negativno uticale na odziv izbjeglica za izbore organa vlasti u njihovim ranijim prebivalistima, a u odredjenoj mjeri koristili i izborni etnicki inzenjering. Upravo iz navedenih razloga od 12 opstina u kojima su Bosnjaci imali apsolutnu ili relativnu vecinu, samo su u Srebrenici osvojili vecinsku vlast; u sest-sedam opstina u centralnoj Bosni u kojima su Srbi prije rata imali preko 20 odsto stanovnika, sada nemaju svoje predstavnike; u tri opstine u kojima su Hrvati imali apsolutnu ili relativnu vecinu, sada su u manjini sa brojem odbornickih mjesta. Interesantno je, na primjer, da Hrvati nisu osvojili ni jedno poslanicko mjesto u parlamentu RS, iako ih je na teritoriji tog entiteta, prema popisu iz 1991. godine bilo 170.000, od kojih je vecina zivjela u Bosanskoj Posavini, pa vlada misljenje da je HDZ svjesno uticala na takav ishod, shodno trampi tog dijela teritorije za oblast Drvara, Grahova i Glamoca.

Negativno dejstvo na povratak izbjeglica i raseljenih lica ima uvodjenje podjele na vecinske i manjinske narode unutar entiteta. Naime, u preambuli Ustava BiH, donetog u Dejtonu, Bosnjaci, Srbi i Hrvati su konstitutivni narodi na nivou cijele BiH, ali ustavima entiteta, koji jos nisu usaglaseni sa Ustavom BiH, Srbi to nisu u Federaciji BiH niti Bosnjaci i Hrvati u RS, nego predstavljaju manjine. Tome su "kumovale" odredbe iz normativnog dijela Ustava BiH, koje ne obezbedjuju konstitutivnost sva tri naroda u entitetima, posebno one koje se odnose na izborni sistem, a po kojima se bitno promovise nacionalno-etnicki kriterij. Tako, umjesto da sva tri clana Predsjednistva BiH biraju svi gradjani iz BiH, predvidjeno je da se clan Predsjednistva srpske nacionalnosti bira u RS, a Hrvat i Bosnjak u FBiH. Isto tako, umjesto da se predstavnici Vijeca naroda Skupstine BiH biraju u oba entiteta, predvidjeno je da se srpski predstavnici biraju u RS, a bosnjacki i hrvatski u FBiH.

Navedene kontroverze u Ustavu su posljedica slozene situacije u BiH kada se donosio Dejtonski sporazum tako da on nije radjen za normalne prilike, nego bi se mogao tretirati kao Ustav uspostavljanja mira. U tom Ustavu ima i niz odredbi kojim se regulise prisustvo, status i nadleznosti medjunarodnih cinilaca u strukturama vlasti BiH, no kada se stabilizuje mir neminovno ce doci do adekvatnih ustavnih promjena. Medjutim, problem je u tome sto taj Ustav, kontroverznim odredbama vec predstavlja smetnju u provedbi Dejtonskog sporazuma, ukljucujuci i negativni uticaj na povratak izbjeglica u ranija prebivalista.

Cinjenica je da su se u svakodnevnom komuniciranju odomacili izrazi vecinskih i manjinskih naroda, cime se zeli izbrisati iz svijesti da su pripadnici svih nacionalnosti, izmijesani, zivjeli zajedno na istoj teritoriji koja je od pamtivijeka njihova zajednicka postojbina, razvijali komsijske medjunacionalne odnose, koji su cinili "dusu Bosne", a teritorija BiH simbolicki nazivana "leopardova koza". Ako se Dejtonskim sporazumom predvidja povratak izbjeglih i prognanih svojim ranijim prebivalistima, neprirodno je i besmisleno raspolucivati ih po pripadnosti na vecinske i manjinske narode i time ih dovoditi u nejednak polozaj, buduci da su pripadnici manjina obicno gradjani drugog reda, a na nasim prostorima i u ovo vrijeme daleko ispod toga. Srpsko gradjansko vijece u BiH, uocavajuci negativne posljedice takvih podjela, pokrenulo je inicijativu trazeci da u oba entiteta sva tri naroda budu ravnopravna i konstitutivna. Interesantno je da su ovu inicijativu podrzali faktori medjunarodne zajednice u BiH, a da su prilikom stavljanja na dnevni red ovog pitanja u parlamentu FBiH poslanici HDZ demonstrativno napustili parlament, kao i da se rezim na Palama protivi ovoj incijativi.

Od donosenja Dejtonskog sporazuma do danas vratilo se oko 400.000 izbjeglica i raseljenih lica, sto cini 22 odsto od ukupnog broja. Najvise je onih koji su nasli utociste na teritoriji koja pripada njihovom nacionu, cime je pojacana etnicka homogenizacija. Postoji opasnost da ce postojece vladajuce nacionalne strukture, sto se njihovog htijenja tice, i dalje otezavati masovniji povratak da bi sacuvali nacionalnu homogenost "svojih" teritorija. Ako uspiju da ogranice taj povratak i svedu ga na neznatan broj, koji bi se "utocio" u postojecu jednonacionalnu sredinu, entiteti ne bi poprimili multietnicki karakter, sto bi predstavljalo opasnost da se BiH pretvori u manje-vise, homogene nacionalne cjeline i ceo proces obnove multietnickog zivota dovede u veliko iskusenje.

Faktori medjunarodne zajednice, posebno SAD, odlucno se suprotstavljaju politici vladajucih nacionalnih struktura, polazeci od toga da etnicka homogenizacija, odnosno zadrzavanje sadasnjeg stanja, vodi ka separatizmu srpske i hrvatske strane i stvaranju posebne muslimanske drzave na tlu Evrope. To bi medjutim, produzilo agoniju u kojoj se nalaze narodi BiH i izazvalo negativnu lancanu reakciju u inace trusnom podrucju jugoistocne Evrope, (a posebno na Kosovu).

Nedavno odrzana Bonska konferencija o sprovodjenju mira ukazuje na takvu odlucnost medjunarodne zajednice. Ova konferencija je istakla da je "multietnicitet temeljni cilj radi konsolidacije stabilne i demokratske BiH" (clan VI, tacka 4 deklaracije), te da je to jedno od najglavnijih ciljeva medjunarodne zajednice u narednom periodu. Ova 1998. godina treba da bude proglasena godinom povratka svih bosansko-hercegovackih izbjeglica, pri cemu se narocito naglasava povratak u svoja ranija prebivalista, posebno u Sarajevo i RS (clan III tacka 1.). Bonska konferencija "smatra da je neprihvatljivo da se zbog daljih opstrukcija veliki broj izbjeglica i raseljenih lica u povratku, protiv svoje volje, premjesta u mjesta drugacija od onih u kojima se nalaze njihovi prvobitni domovi. Povratak u mjesto porijekla je sustinski deo procesa povratka" (clan III, tacka 1, pod c.).

Direktna saradnja faktora medjunarodne zajednice sa asocijacijama izbjeglica, narocito sa "koalicijom za povratak" kao i sa multinacionalnim i demokratski orijentisanim strankama i asocijacijama, upucuje na zakljucak da je intencija medjunarodne zajednice da se u sprovodjenju Dejtonskog sporazuma, s jedne strane, koristi efikasnim mjerama prinude i pritisaka prema vladajucim nacionalnim strukturama vlasti koje koce proces implementacije, a da se, s druge strane, daleko vise oslanja na unutrasnje demokratske snage. Zato je u deklaraciji Bonske konferencije posebno istaknuta potreba "podrske osnivanju novih i jacanju postojecih multietnickih stranaka" (clan VI, tacka 4).

Visoki predstavnik UN za BiH Karlos Vestendorp, kao konacni arbitar, dobio je ovlascenja nametanja obavezujucih rjesenja, u slucajevima kada postojeci organi vlasti nisu u stanju da postignu sporazum, kao i pravo udaljavanja sa duznosti onih funkcionera koji koce provedbu Dejtonskog sporazuma. Navedeni pristup budi nadu u efikasnije i brze sprovodjenje u zivot odredbi mirovnog sporazuma iz Dejtona.

(Autor je clan Glavnog odbora Multinacionalnog Udruzenja Bosanaca i Hercegovaca u Beogradu)