CRNOGORSKA RATNA MAFIJA - KO JE I KAKO RUKOVODIO TERITORIJALNOM ODBRANOM CRNE GORE U "DUBROVACKOJ OPERACIJI"

Momir Bulatovic, kao sef tadasnjeg Predsednistva i svih crnogorskih jedinica Teritorijalne odbrane, ima odgovornost za sve sto se zbivalo u tzv. dubrovackoj operaciji. Bulatovic je, medjutim, nevin sve dok se eventualno ne dokaze suprotno. Zato je i haski tuzilac Luiz Arbur najavila posetu Crnoj Gori septembra ove godine

Pise: Vladimir Jovanovic

Licni pecat u Slanom: Ratni rukopis Bjelopoljaca

Sto je stvarno, a sto moguce u slucaju eventualnog "krivicnog dosijea" Momira Bulatovica u Tribunalu u Hagu, o kojem se ovih dana govori u javnosti?

Ovo pitanje nadrasta gorucu crnogorsku krizu i podsjeca na upozorenja s pocetka jugoslovenskih ratova da nicija odgovornost, pogotovo ne istaknutih politicara i vojnih zapovjednika srpsko-crnogorske ratne koalicije, nece moci biti lako izbjegnuta. U toj se sramnoj drami sa pjevanjem i pucanjem ime Momira Bulatovica pojavljuje sa pedigreom vaznog i principijelnog saradnika zvanicnog Beograda na dvije duznosti koje su mu pripale kao predsjedniku Predsjednistva SR Crne Gore i predsjedniku Republike Crne Gore. Na prvoj je duznosti bio prakticno prvi covjek Teritorijalne odbrane (TO) Crne Gore, a na drugoj clan vrhovne komande federalnih trupa, odnosno Vrhovnog savjeta odbrane SR Jugoslavije - za koju se osnovano sumnja da je i poslije 1992. aktivno, u zivoj sili i materijalno-tehnickim sredstvima, pomagala srpske armije u Hrvatskoj i BiH.

Medjutim, klasifikovanje odgovornosti predsjednika Bulatovica - koja je za mnoge sa politicke i (ne)moralne strane van svake sumnje - predstavlja ujedno i poduhvat demontiranja paklene masine sa mnogo vaznih detalja i sa samo grubim pocetnim uputstvima. O cemu se radi?

Vec je negdje napisano da je "objektivna odgovornost" stvar licnih ili stranackih procjena, u svakom slucaju istorijskih sudova, dok je dokazivanje krivice na instanci Haskog suda sasvim druga stvar. Zbog toga je Momir Bulatovic "nevin", sve dok se eventualno "ne dokaze suprotno". Otuda je i haski tuzilac Luiz Arbur najavila posjetu Crnoj Gori tokom septembra ove godine... Hag stize medju Crnogorce!

Odgovornost, zbog koje bi predsjednik Bulatovic mogao biti pozvan pred Haski sud, ima genezu sa pocetnim datumom 9. decembar 1990. kada je, voljom crnogorskih biraca, izabran za predsjednika Predsjednistva Crne Gore. Ovaj tada najveci drzavni organ socijalisticke crnogorske republike bio je kolektivnog karaktera, a Bulatovic je postao njegov sef na osnovu najveceg broja dobijenih glasova. Bio je "prvi medju jednakima". S obzirom na ustavne promjene SFR Jugoslavije u periodu 1968-1974, koje su obuhvatile i sistem odbrane, odnosno tada vazeci koncept Opstenarodne odbrane i drustvene samozastite, Predsjednistvo Crne Gore, kao i ostalih sedam republickih i pokrajinskih predsjednistava, imalo je ustavnu obavezu rukovodjenja TO. Ukupno osam republickih i pokrajinskih TO, Ustavom iz 1974. definisane su kao sastavni dio integralnih Oruzanih snaga SFRJ pod vrhovnom komandom saveznog Predsjednistva. Jugoslovenska narodna armija predstavljala je stajacu oruzanu silu u miru, koja je po jugoslovenskoj doktrini trebala da prihvati prvi udar agresora, dok se ne mobilise rezervni sastav i popune jedinice TO. Ukupni razvoj ratnih snaga svih TO procjenjivao se na oko 1,5 miliona ljudi i upravo je to trebalo da bude sila koja ce prihvatiti odlucujuce bitke.

Odmazda rezervista: Dubrovnik, 6. decembar 1991.

Uspostavljanje TO kasnije su mnogi generali - koji su, logicno, poslije bitke pametni - okarakterisali kao "najvecu podvalu", posto su u njima vidjeli zametke "secesionistickih vojski". Medjutim, ni poslije bitke jedva da su u pravu: naredbom nacelnika Staba Saveznog sekretarijata za narodnu odbranu, generala Blagoja Adzica, JNA je aprila 1990. konfiskovala oko 95 odsto naoruzanja TO Hrvatske (medju kojima i oko 200.000 dugih cijevi), dok su Slovenci tek nesto bolje prosli. Zbog toga je general Spegelj svercovao oruzje iz Madjarske, a njegov slovenacki kolega (ministar republicke odbrane) Jansa potrazio borbeni oslonac medju lovackim drustvima. U Crnoj Gori u to vrijeme imamo drugaciji odnos snaga. Vojska toliko dobro stoji da cak otvoreno kandiduje aktivnog oficira, pukovnika Dimitrija Baucala, za crnogorskog clana u Predjsednistvu SFRJ. Njenom renomeu prethodi delikatna podrska u AB-operaciji i klima u kojoj glavari crnogorski pozivaju da se "stedi municija". Isti u JNA vidi "garant ocuvanja Jugoslavije". Do kraja 80-ih, Crna Gora ima "svoj" korpus - Podgoricki - cime je svrstana u rang sa Vojvodinom i Kosovom. Ostalih pet republika imaju "svoje" armijske oblasti, a Srbija cak dvije. U Srbiji su bazirane 1. i 2. armija, 3. u Makedoniji, 5. u Hrvatskoj, 7. u BiH i 9. u Sloveniji. Posto je na cuvenoj 17. sjednici CK SKJ oktobra 1988. izjavio da ce "Jugoslavija biti federacija ili je nece biti", savezni ministar odbrane general Veljko Kadijevic je "izboksovao" ustavne amandmane kojima se doslo do bitnih promjena u politici odbrane zemlje. Ukidaju se navedene armijske oblasti i stvaraju nove formacijske strukture - vojista, odnosno vojne oblasti - ukupno tri. Prva zahvata preteznu teritoriju Srbije, gotovo cijelu BiH sa Tuzlanskim, Banjaluckim i Sarajevskim korpusom, te Hrvatsku sa Kninskim korpusom i nekim jedinicama u Slavoniji. Peta obuhvata Sloveniju i veci dio Hrvaske. Treca juznu Srbiju, Makedoniju i - Crnu Goru. Ova pregrupisavanja sada imaju znacaj u mjeri da je tuzilac Arbur zatrazila od crnogorskog drzavnog tuzioca Vladimira Susovica detalje oko karaktera uticaja Predsjednistva Crne Gore na svoju TO. General Kadijevic u svojim memoarima o tim promjenama oskudno pise: "Stabovi TO republika i pokrajina u operativnom pogledu su potcinjeni komandama vojista, umjesto vrhovnoj komandi, a stabovi zona teritorijalne odbrane komandama korpusa JNA". Potom zakljucuje: "Necu ovdje ulaziti u sve druge razloge strategijsko- operativne prirode koji su uslovili takva rjesenja, ali je izvjesno da su ta rjesenja, bar donekle, narusila vec uhodanu kontrolu republika i pokrajina nad njihovim teritorijalnim odbranama i dosta su umanjile njihov vec legalizovani uticaj na JNA".,

Ocigledno je da su "rjesenja" bila usmjerena prije svega prema Sloveniji i Hrvatskoj, ali su obuhvatile i druge republike, odnosno pokrajine - na Kosovu je TO fakticki i ukinuta (o cemu general Kadijevic takodje pise). U Crnoj Gori, koja je imala jedinstveni Stab TO, tako je doslo do veceg uticaja na ovaj organ od strane Staba Podgorickog korpusa, sto znaci da su preuzeti ili stavljeni u jedinstven okvir i pod jedinstvenu kontrolu neki poslovi koji su ranije samo prividno bili odvojeni. Naime, komandant Staba TO uvijek je bio aktivno vojno lice. U to vrijeme iz 395. motorizovane brigade iz Brckog u Podgoricu dolazi pukovnik Bozidar Babic i postaje sekretar Sekretarijata za narodnu odbranu - ministar odbrane SR Crne Gore. Nadleznosti Staba TO, Podgorickog korpusa i Ministarstva odbrane Crne Gore se preplicu da cak postaje jasno da je tu neko suvisan. Osim toga, u Boki kotorskoj nalazi se posebna Vojno-pomorska oblast, sa posebnim ingerencijama i linijom subordinacije sa Komandom Ratne mornarice u Splitu. Svim "vojnim poslovima" u Crnoj Groji, uoci ratnih sukoba, iskljucivo komanduju vojna lica. Ipak, po slovu Ustava koje Kadijevicevim amandmanima nije ukinuto, nad TO Crne Gore rukovodi Predsjednistvo Crne Gore. Razlika u terminima "rukovodjenje" i "komandovanje" (skraceno: RIK) ima znacaj u kome je rukovodjenje strategijske, a komandovanje operativne prirode - kao sto na saveznom nivou (kolektivnu) vrhovnu komandu cini Predsjednistvo SFRJ, na republickim nivoima lokalna predsjednistva zapovjedaju teritorijalnim odbranama, dok su sve jedinice JNA direktno potcinjene Predsjednistvu SFRJ kao i teritorijalne odbrane u krajnjoj instanci.

Ovi komplikovani rasporedi kompetencija, komandi i subordinacija, bili su u funkciji svega drugog samo ne unutarjugoslovenskih vrebalnih pa potom oruzanih prepucavanja i napucavanja. Racunalo se da ce svako najbolje da brani svoj uzi i siri zavicaj - republiku, da je tako najlakse sprovesti mobilizaciju, a potom se ukljuciti u odbranu globalnog zavicaja - Jugoslavije. Medjutim, krajem septembra 1991. Crnom se Gorom prolamaju gusle i ratni lavez. Nigdje mobilizacija koju je sproveo general Kadijevic nije bila tako uspjesna kao u Crnoj Gori.

Najvazniju ulogu u mobilizacionim poslovima ima pukovnik Babic i republicki Sekretarijat za narodnu odbranu. Mobilizacija se provodi preko opstinskih sekretarijata (odsjeka) za narodnu odbranu. Rezervisti se koncentrisu u garnizonima Podgorickog korpusa, gdje se formiraju ratne jedinice kojima komanduje republicki Stab TO na celu sa generalom Pavlom Strugarom. Potom se dio jedinica upucuje u Mostar, a povod za oruzani sukob pronadjen je kasnije - Prevlaka.

Momir Bulatovic, kao sef Predsjednistva, dakle i sef svih crnogorskih jedinica Teritorijalne odbrane ima odgovornost za sve sto se zbivalo u tzv. dubrovackoj operaciji. U svojim nebrojenim javnim istupima on je podrzao "rat za mir" tvrdeci da se on vodi zbog Prevlake, premda general Kadijevic pise da je "hercegnovsko-trebinjska grupacija" imala funkciju pritiska na podrucje daleko od Prevlake - na dolinu Neretve, kako bi se eventualno prikljucila Kninskom korpusu u operacijama na zadarsko-splitskom pravcu. Takve ambicije bile su poznate i generalu Jevremu Cokicu koji je takodje ucestvovao u okrsajima na hercegovacko-dubrovackom frontu. On je pocetkom 1995. u "Politici Ekspres" objasnio svoju zamisao forsiranja Neretve i manevra preko Livna via Split! (Kraj u sutrasnjem broju)