PROZA

Vasa Pavkovic: Beograd, antologija prica, Prometej, Novi Sad, 1997.

Tatjana Rosic

Topografija i demonologija: Cin sastavljana antologije, nuzno polemicki cak i kada je nedvosmisleno i nepretenciozno lican, kao sto je slucaj sa pomenutim izborom Vase Pavkovica, uvek stavlja javnost pred nedoumicu izazvanu idejom o mogucnosti izbora. Podstaknut tom idejom citalac rado i, katkada olako, krece krativnom citanju u susret, identifikujuci se sa ulogom samog autora u casu "sklapanja" antologije. Utoliko spremnije ukoliko kroz pricu o konkretnom toposu proverava kljucne tacke svoje licne urbane mitologije.

Za sredinu koja i inace ima problema sa sopstvenom svescu o kategoriji "urbanog", svako autenticno preispitivanje te kategorije neizbezno je dragocena. Nevelik broj "beogradskih antologija" nikako ne zadovoljava sve razloge ponovnog suocavanja sa dvostrukim licem boga Janusa, sa dvostrukim licem citanja grada: svaka je razlika oku i duhu citanja, koja je oko i duh samog urbanog modela zivota, neophodna. Otuda je jos David Albahari pokausao da antologijom prica iskljucivo beogradskih pisaca izdvoji jednu poeticku osobenost, ravnopravnu poetickim osobenostima drugih i drugacijih jezika i prostora, anticipirajuci multikulturno etno iskustvo savremene umetnosti. Antologija beogradske price I i II Aleksandra Jerkova iz 1994. je, ipak, mukotrpno i precizno utemeljenje fragmentarne i nasumicne, dva veka duge istorije knjizevnog opisivanja beogradskog toposa, dva veka duge istorije knjizevnog strukturiranja i destrukturiranja mitskog i epohlanog znacaja Beograda koji su cak i njegovi starosedeoci katkad kadri da previde.

U tom nizu citanje Beograda Vase Pavkovica potvrdjuje ambivalentnu, sablasnu i demonsku prirodu grada, od biblijskih dana naovamo prepoznatog kao mesto iskusenja i pada, graha i poraza, kako za one koji u njega tek dolaze tako i za one koji ga zive samima sobom, oduvek. U suocavanju sa tim demonskim bicem grad se istovremeno stvara i razgradjuje, namecuci preciznim topografskim opisima sve nove i nove lokacije od znacaja, ali otkrivajuci i svoje mrtve, mracne zone zivota izbeglog na neko drugo mesto. Asocirajuci na neprekidnu seobu interesa i strasti, naspram apstraktne mitske snage Beograda iz pesme-motoa Vaska Pope "Beograd", Vasa Pavkovic otvara antologiju poglavljem naslovljenim "Dosljaci, pocetak veka", dobro poentirajuci intertekstualnu aluziju na "Dosljake" Milutina Uskokovica, jedan od najboljih beogradskih romana srpske knjizevnosti. Tako se demonska priroda urbanog uspostavlja i van ideoloskih predrasuda omamljujuci svojim komplikovanim, skoro vampirskim dejstvom: korupcijom ("Dosljaci"), birokratskom hijerarhijom ("Poratni Beograd"), pseudoslobodom pronadjenog socijalnog raja ("Posle sredine veka, zivot u utopiji"), i nevidljivom silom nuznih promena koje decentriraju grad pomerajuci ga ka unutra, ka sopstvenoj sablasnoj odsutnosti devedesetih ("Kraj veka, Novi Beograd"). Istorija licnih sudbina, socijalnih uslova i politickih udesa potvrdjena je paralelnom istorijom beogradskog slenga: u antologiji se nalaze i oni pisci (Momo Kapor, Miroslav Karaulac) koji su reputaciju stekli zahvaljujuci lokalnoj beogradskoj prici, tipicno zargonskoj. U sam izbor usle su, takodje, manje poznate price Kisa, Pavica ili Nemanje Mitrovica - ali upravo one koje potvrdjuju sablasnu prirodu Beograda prividno pristalog na eutanaziju. Mozda ovakvoj narativnoj retrospektivi nedostaje "Eksurzija" Ive Andrica i bar jedna od prica Milosa Komadine - tako bi se skriveno demonsko u novom citanju Beograda prepoznalo i kao halucinantno, gigantsko erotsko gomile.

Eutanazija urbanog: Ukratko, "Beograd, antologija prica" podseca da grad nije grad ukoliko nije sveto mesto opasnosti; ukoliko nije skroviste bar jednog masovnog ubice, makar to bila parodirana figura ubice americkih trilera u interpretaciji Taska Nacica. Na taj nacin se jedno, na prvi pogled anahrono, tumacenje grada kao opasnosti po unutrasnji mir i savest pojedinca, kakvo je istrajavalo u nasoj prosvetiteljskoj knjizevnoj tradiciji, preobrazava kroz iskustvo nove urbane kulture zivljenja XX veka. Shodno tome, pretnja porazom cini grad istinski zivim, te otuda mestom pravog kulturoloskog izazova, i uspeha, koje je samo sebi iznova alternativa. Tako price iz antologije Vase Pavkovica, svedoceci poraz "malog coveka" i njegove eskapisticke vere u licnu sudbinu, svedoce, takodje, kako uprkos svim nastojanjima, eutanazija urbanog nije moguca: u trenutku kada bude licio na pust pejzaz iseljenog zivota iz price "Leto u gradu" N. Mitrovica, oglasice se ona nevidljiva i sablasna "zla" ili podsticajna tajna, mogucnost izbora, opasna moc cudesnih transformacija. Novo citanje u cast vaskrsnuca grada.