STRATESKA INICIJATIVA SRJ - OSNOVE ZA NOVI POCETAK

(Integralni tekst programa koji je Milo Djukanovic predstavio juce u Podgorici)

Ekonomske i drustvene reforme treba, po mom misljenju, da budu oslonjene na pet bazicnih principa:

1. Internacionalizacija ekonomskog i drustvenog zivota;

2. Ekonomske reforme, privatizacija i preduzetnistvo;

3. Vladavina prava;

4. Demokratizacija politicke sfere;

5. Socijalna pravda i sigurnost.

Odlucna orijentacija da se Jugoslavija sto hitnije ukljuci u Medjunarodnu zajednicu je danas apsolutni drzavni prioritet ove zemlje, jer bez te pretpostavke ne moze biti nikakvih ekonomskih i drustvenih reformi. O ovom pitanju mora biti hitno postignut konsenzus svih odlucujucih politickih snaga u zemlji. Kroz demokratski dijalog mora se doci do strategije kako sto prije, i sto bezbolnije ispuniti vec preuzete medjunarodne obaveze, bez cega nema povratka u medjunarodne politicke i finansijske organizacije. Skupstina Jugoslavije je mjesto gdje se mora najhitnije usvojiti takav program. Nema razloga da se dalje cuti i skriva od javnosti sta je to sto svijet od nas trazi da bi nas prihvatio kao partnera. To gotovo da svi vec znamo, a najbolje oni koji su to svojim potpisima i dogovorima vec prihvatili. Nacija mora javno cuti tu cijenu i izjasniti se hocemo li da je platimo, odnosno mozemo li da je ne platimo. Zlokobne su i lazne teze o navodnom nacionalnom dostojanstvu, koje se dokazuje samoizolacijom. Vec smo okusili kako izgleda dostojanstvo sa po pet dinara primanja po stanovniku i ne zelimo valjda da nam se to ponovi.

Ponekad licni prkos uz licnu cijenu moze biti i simpatican. Ali prkos pojedinca prema svijetu, uz cijenu koju placa 10 miliona ljudi, poguban je, nerazuman i destruktivan. Zato je potrebno hitno pokrenuti mnoge medjunarodne inicijative. Jer svijetu se ne zuri, on nase ekonomsko propadanje i socijalno beznadje gotovo i ne osjeca. Mi smo ti kojima bi moralo da se zuri. Prije svega, potrebna je inicijativa prema Evropskoj uniji, koja je, bez alternative, strateski partner Savezne Republike Jugoslavije.

Dugorocni je interes SR Jugoslavije da ambicioznije i aktivnije formulise strategiju prema cjelokupnom procesu integracije Evrope. To podrazumijeva redefiniciju nase pozicije prema tri paralelna subregionalna toka u Evropi; a) mediteransko partnerstvo, b) centralnoevropska zona slobodne trgovine (CEFTA) c) i posebno prema ambicioznom americkom regionalnom projektu SECI - juznoevropska inicijativa za saradnju.

Stoga je potrebno da se u program, koji treba da utvrdi Savezna Skupstina, ukljuci povelja o namjerama prema Evropskoj uniji. Nakon toga treba pokrenuti inicijativu prema Evropskoj uniji za zakljucenje sporazuma o partnerstvu i saradnji u oblasti tri programske cjeline: a) uspostavljanje autonomnih mjera kroz olaksice, b) pristup programu PHARE, a u cilju finansijske pomoci SR Jugoslaviji, radi pripreme za pregovore sa STO, sa MMF i Svjetskom bankom i c) podrska Evropske unije uclanjenju SR Jugoslavije u Savjet Evrope i OEBS. Uporedo sa ovim aktivnostima neophodno je otpoceti i zajednicko EU - SRJ usaglasavanje platforme kriterija i procedure za pocetak pregovora o pridruzivanju SR Jugoslavije Uniji.

Sve je ovo, ukoliko ima politicke volje u nasoj zemlji, moguce zavrsiti tokom ove godine. U tom slucaju iduce godine mogu se otpoceti i zavrsiti pregovori i zakljuciti sporazumi o pridruzivanju po uzoru na tzv. Evropske sporazume.

U cilju internacionalizacije i evropeizacije naseg drustva, prethodno je neophodno obnoviti odnose sa svim zemljama bivse Jugoslavije. To je i logicno. Prvo se moraju regulisati odnosi sa svojim komsijama, pa tek onda sa drugima. Zato je liberalizacija trgovine i poslovanja sa "novim" susjedima opsti i prethodni uslov ekonomskog oporavka i stabilizacije SR Jugoslavije. Odnosno, moramo se zaloziti za uspostavljanje zone slobodne trgovine i poslovanja izmedju drzava na prostoru prethodne Jugoslavije. To podrazumijeva da se problemi sukcesije efikasnije rjesavaju, sto znaci i potrebu kooperativnog odnosa nase delegacije.

Sve ovo treba da je u funkciji povratka SR Jugoslavije na svjetsko trziste kapitala, a tu vizu ovjerava MMF. Zaista su neodgovorne, cak i sulude izjave da nam nije tako nuzno regulisanje statusa sa MMF. Za clanstvo u MMF-u, kada je Jugoslavija u pitanju, pored ekonomskih parametara koji vaze za sve zemlje, moraju se ispuniti dodatni uslovi, kao sto je clanstvo u OUN, i uslovi iz takozvanog spoljnjeg zida sankcija.

Posebnu aktivnost neophodno je usmjeriti za uspostavljanje odnosa sa svjetskom trgovinskom organizacijom (STO). Zar mozemo biti van bazicne institucije univerzalnog trgovinskog sistema koji obuhvata 90 odsto robne razmjene u svijetu? Samo prihvatanjem osnovnih principa STO mozemo obezbijediti nacionalni tretman stranaca, zastitu intelektualne svojine, utvrdjivanje efikasne carinske politike i sl.

Ekonomske reforme, privatizacija i privatno preduzetnistvo kljucne su poluge naseg ekonomskog i politickog preobrazaja. Uspostavljanjem privatne, odnosno akcionarske svojine stvara se osnova ne samo za ekonomske, vec i za politicke slobode. Svako odugovlacenje sa privatizacijom postojeceg drzavnog i drustvenog kapitala vodi njegovom rasipanju i devastaciji. Umjesto spontane i divlje privatizacije, treba da se sprovede brza, preduzetnicka, motivisana i socijalno pravedna privatizacija. Isto tako, privatizacija treba da bude u funkciji promjene naseg privrednog sistema, a ne nikako da se kroz sirenje straha od privatizacije na sirokom frontu privatizacija zaustavi, a kroz pojedinacne prodaje velikih preduzeca dodje do sredstava potrebnih za prezivljavanje i ocuvanje postojeceg sistema. Pravo na ucesce u privatizaciji mora se obezbijediti za sve gradjane ove zemlje.

Preduzetnistvo je energija razvoja! Ono je nas veliki razvojni resurs. Nasi ljudi su u ovim vremenima pokazali da su kreativni, snalazljivi, da su preduzetni. Otvoreno je i radi na hiljade novih firmi. I siva ekonomija, od koje sa mukom zivi veliki broj ljudi, dokaz je te energije; ne treba sve te ljude optuzivati i osudjivati, jer su ih drzava i sistem gurnuli u sivu ekonomiju. Prihode od privatizacije treba prevashodno usmjeriti prema preduzetnicima, prema ljudima koji imaju znanja, ideje i smjelosti da ulaze u biznis, ljudima koji stvaraju jednu novu, trzistu prilagodjenu privrednu strukturu.

Reforma naseg privrednog sistema treba da bude cjelovita. Ona se mora zasnivati na liberalizaciji i deregulaciji privrede, njenoj otvorenosti, stimulativnim porezima, niskim carinama, malom broju ogranicenja i vecim slobodama. Sistem treba da daje osnovna pravila ponasanja, a ne da propisuje konacna rjesenja i diriguje kako i sta preduzeca i preduzetnici treba da rade. Sistem treba da stiti privatni interes svih, a ne da namece torturu visih kvazi-drustvenih ciljeva, odnosno ciljeva uskog kruga ljudi na vlasti. Sistem treba da bude u funkciji povecanja zarade svih koji privredjuju i rade, a ne da je on u preteznoj funkciji prikupljanja prihoda za odrzavanje skupe administracije i neefikasne drzave. Potrebno je graditi privredu i sistem trzisne ekonomije u kojem ce drzava biti sto dalje od ekonomije i biznisa, a da istovremeno daleko vise bude u funkciji ekonomije i biznisa nego sto je to sad.

Sadasnje institucije, odnosno upravljacki mehanizmi, zahtijevaju korjenitu promjenu, a u kontekstu novog privrednog sistema. Savezne institucije su danas vise zgarista, nego ozbiljni i efikasni mehanizmi za realizaciju politike. Malo je zemalja u svijetu u kojima se kao kod nas bez teskoca moze ulaziti u monetarni sistem, u kojima usmeni nalazi pojedinih rukovodilaca imaju vecu snagu od donesenih zakona; sistem u kome je izdavanje dozvola i kontingenata prestizni biznis, a kupovina deviza od Narodne banke Jugoslavije put do ostvarenja cak i "americkog sna". Danas u Jugoslaviji svaka banka moze svakodnevno da narusava monetarni i finansijski sistem, carinske prihode od nekoliko milijardi moguce je po licnoj volji preusmjeriti iz saveznog budzeta, savezna policija je vec vise godina na ulici, a vojska gotovo na prosjackom stapu i u rezervi nagomilanih republickih policija. Savezni organi pravosudja su u sluzbi politickog obracuna sa nepozeljnim djelovima vlasti koji su se tu obreli mimo plana onog ko pokusava da sve isplanira, a diplomatija je prije pribjeziste za brojne isluzene i prevazidjene, nego reprezentativna drzavna legitimacija pred svijetom. To je danas tuzna slika nase savezne drzave.

Stoga je vladavina prava conditio sine qua non bilo kakvih reformi. Red u drzavi je nuzan za rez u drzavi. Dosljedna primjena Saveznog ustava, i uskladjivanje republickih ustava sa najvisim zakonom zemlje urgentni je zadatak. Za to odgovornost snose svi republicki i savezni organi i najodgovorniji pojedinci.

Dakle, pored novog privrednog sistema, Jugoslavija mora da postane zemlja u kojoj vladaju institucije prava i u kojoj je uspostavljena demokratizacija politicke sfere. Umjesto pravila koja sve vise vode uspostavljanju personalne oligarhije ove zemlje, potrebna je vladavina pravnih normi, pravna sigurnost gradjana.

Demokratizacija drustva treba da omoguci stvaranje politickog ambijenta neophodnog za sve ove promjene. Bez krupnih promjena u politickoj sferi, prije svega u sferi demokratizacije nije moguc preobrazaj u ekonomiji i drugim oblastima. Politicki sistem treba da omoguci da svaki pojedinac brine o svom blagostanju i sreci, dok je zadatak drzave da mu stvori uslove u kojima ce to moci da ostvari na produktivan, eticki utemeljen i dostojanstven nacin. Pravac strateskih promjena jeste sirenje licnih sloboda ali istovremeno i jacanje licne odgovornosti. Demokratija nije anarhija. Demokratija podrazumijeva slobodu ali i odgovornost.

Zahtjev za ukupnim, prvenstveno ekonomskim reformama je motivisan idejom prosperiteta u socijalnoj sferi. Sve ove promjene imaju smisla jedino ako gradjanima nase zemlje garantuju bolji zivot, visi standard svake porodice, vise politickih sloboda. I to ne na dugi rok, vec u dogledno vrijeme. Gradjani Jugoslavije su se kao rijetko koji vec naslusali obecanja o dalekoj svijetloj buducnosti. Razumljivo i institucije u socijalnoj sferi moraju se podvrgnuti ozbiljnim promjenama: trziste rada, obrazovni, zdravstveni i penzioni sistem. Preobrazaj u ovim oblastima treba da poveca socijalnu sigurnost svih gradjana. Do postizanja novog sistema, drzava je u obavezi da formira jos vece socijalne fondove iz kojih ce se finansirati oni slojevi stanovnistva koji su najvise pogodjeni reformom. Stoga je potrebno da se zaposlenim i nezaposlenim omoguci da se dio neiskoriscene imovine i opreme sadasnjih preduzeca ustupi njima za otpocinjanje novog biznisa, da se obezbijede sredstva za prekvalifikaciju te da se dio privatizacionih prihoda ulozi u socijalnu sigurnost najsiromasnijih slojeva u zemlji. I siromasni ljudi su dio ovog drustva i u rjesavanju njihovih problema drzava mora da ulozi znacajna sredstva. Istina to mora biti na platformi da se svi radnosposobni osposobe da aktivno i efikasno privredjuju i da im drzava za to stvori uslove. Mora se voditi razvojno orijentisana socijalna politika. U protivnom, sada siromasni slojevi nece dobiti sansu da iz tog stanja izadju. Politika ekonomskog razvoja treba se voditi tako da bude sve manje siromasnih, a sve vise onih koji mogu normalno i kvalitetno zivjeti. Vecina danas ugrozenih od drzave ne zeli novac, vec uslove da ga sami mogu zaraditi. Niko ko danas prima socijalnu pomoc od drzave ne zeli da i njegovo dijete ima istu sudbinu. Sve to podrazumijeva osmisljenu drzavnu politiku koja ce biti garant socijalne pravde u drustvu.

Razumljivo, ova inicijativa nije pledoaje za neko novo drustvo, vec za drustvo koje vec efikasno funkcionise kod srecnih i racionalnih naroda. Za izgradnju takvog drustva neophodna je ne samo korjenita promjena institucija, nego i promjena preovladjujucih vrijednosnih opredjeljenja, izmjena obrasca ponasanja, transformacija kulture i cjelokupne drustvene svijesti. To je dugorocan proces ucenja i prilagodjavanja, niz promjena koje se ne mogu odigrati preko noci. Ali mi treba da pocnemo procese dugotrajne ekonomske, politicke i socijalno-psiholoske transformacije, umjesto da na startu preobrazaja trazimo konacna rjesenja i odgovore na sva pitanja koja ce se tokom provodjenja reforme otvoriti.

Ova inicijativa je nacin trazenja odgovora na pitanje: koji su to takozvani visi nacionalni interesi jedino u ovoj zemlji i nigdje drugo u Evropi koji traze ovoliko materijalno satiranje, moralno ponizenje i duhovnu i kulturnu degradaciju i svako drugo, vec decenijsko, a sjutra moguce i vjekovno zaostajanje gradjana i omladine Jugoslavije. Da li takvi interesi zaista postoje? Ako postoje zbog koga? Sigurno ne zbog ogromne vecine gradjana ove zemlje.

Vec po svom pristupu, ovaj dokument nema ambiciju da oktroise konacno rjesenje. On je ponuda svim demokratskim snagama zemlje, pokusaj trazenja odgovora na aktuelno stanje u privredi i politici, izazov i upozorenje drzavnim organima da je posljednji cas da se preuzme odgovornost za sudbinu naroda i drzave. Zato on ostaje otvoren za sva poboljsanja, za sve savremene poglede i predloge, za ucesce svih.