ZAKON O SVOJINSKOJ TRANSFORMACIJI ILI ZAKON O LEGALIZACIJI PRIVATIZACIJE DRUSTVENOG KAPITALA

Nebojsa Medojevic

Ovih dana je, konacno, svjetlo dana ugledala Radna verzija zakona o svojinskoj transformaciji koji bi trebalo da predstavlja osnov za "duboke reformske promjene". S obzirom na znacaj ove problematike i potencijalno veoma negativne posledice koje iz lose sprovedenih reformi mogu proisteci, cijenim veoma vaznim istaci nekoliko osnovnih impresija u vezi sa ovom najnovijom inicijativom srpskih oficijelnih zakonodavaca.

Dakle, zakon o privatizaciji jeste vazna komponenta neophodne sistemske infrastrukture, ali svakako nije dovoljna. Uspjesna realizacija procesa privatizacije, kao i cjelokupnih ekonomskih reformi, pretpostavlja postojanje jasno izrazene politicke volje i najsireg drustvenog i politickog konsenzusa po mnogim veoma osjetljivim i slozenim pitanjima koja sa sobom neminovno donosi tranzicija i koje je nemoguce izbjeci. Cak i da je moguce pripremiti idealan zakon o privatizaciji, to predstavlja samo potreban, ali nikako i dovoljan preduslov, za pocetak ovog slozenog i bolnog procesa.

Dakle, samo opredjeljenje vlasti u Srbiji da citav proces privatizacije pokusaju do kraja da urede jednim zakonom, jasno govori o iskrenosti politickog opredjeljenja ka stvarnim reformama. Osim toga, pored sadrzine zakona, vise nego indikativno je i ko je rukovodio aktivnostima oko njegove primjene, tako da se tesko mogao i ocekivati neki ozbiljni dokument koji ima aplikativni znacaj. Pored svoje apsolutno antireformske sadrzine, ovaj zakon sa sobom donosi i afirmaciju nekih do sada spektakulativnih nagadjanja o buducem uredjenju politickih i ekonomskih odnosa u Srbiji, a samim tim i u Federaciji.

Stratesko opredjeljenje zakonodavca da insajderi (dakle, zaposleni) u preduzecu postanu vecinski vlasnici, sa sobom nosi citav niz veoma opasnih posledica:

Vecinsko vlasnistvo "insiders" a pokazalo je niz nedostataka:

- Prirodno sukobljeni interesi "radnika-radnika" i "radnika-vlasnika" i stalno prisutna dilema: maksimalizacija zarada ili maksimalizacija vrijednosti kapitala. Naime, realno je ocekivati da ce kratkorocni interesi radnika sigurno biti dominantniji od dugorocnih interesa kompanije.

- S obzirom da se u ovom slucaju radnicima prakticno poklanjaju akcije, realno je ocekivati da ce oni biti podsticani u pravcu neracionalnog koriscenja resursa.

- Ovakva preduzeca ce biti izrazito neprivlacna za spoljne investitore, zbog stalno prisutne opasnosti od prelivanja profita u licnu potrosnju i dominacije socijalnih nad ekonomskih rezonima.

- Ovakva decentralizacija vlasnistva neminovno vodi kolacijama zaposlenih i postojecih menadzera u cilju sprecavanja bilo kakvih mjera restrukturiranja koje po pravilu podrazumevaju otpustanje viskova zaposlenih i nesposobnih menadzera.

- Nestabilna politicka i makroekonomska situacija dodatno destimulise investicije u hartije od vrijednosti tako da je tesko ocekivati razvijenije trziste kapitala sa preduzecima u dominatnom vlasnistvu insajdera.

- Nezadovoljen princip pravednosti, na dva nivoa. U prvom slucaju u neravnopravnom polozaju se nalaze zaposleni u slabijim preduzecima u odnosu na zaposlene u uspjesnim preduzecima koja svoj "poslovni uspjeh" duguju ili monopolskom polozaju na trzistu ili stalnim dotacijama drzave ili bliskim vezama sa vladajucom nomenklaturom. U drugom slucaju zaposleni u vanprivredi, sustinski nijesu u ravnopravnom polozaju u odnosu na zaposlene u privredi.

- Posto zaposleni nemaju pravo dvije godine da prometuju akcije dobijene na ime popusta, za taj period konzervirano je stanje u preduzecima i nema ni govora i koncentraciji vlasnistva, pogotovo sto nije ugradjen niti jedan od poznatih mehanizama za tu svrhu.

- Ovakvo vlasnistvo dodatno stimulise:

- nestrucni manadzment

- narusavanja prava manjinskih vlasnika koji nijesu zaposleni u kompaniji

- kontinuitet depresijacije vrijednosti firme na trzistima kapitala, sto je izazvalo proteste u javnosti da se najveca preduzeca prodaju po nerealno niskim cijenama. (U javnosti je bio odomacen termin "prodaja familijarnog srebra" koji je oznacavao prodaje dragocjenih i vrlo vrijednih kompanija po niskim cijenama).

Generalno govoreci, ovaj zakon ne predstavlja zakon o privatizaciji drustvene svojine (ili drustvenog kapitala), vec moze posluziti iskljucivo kao zakon o legalizaciji vec zavrsene privatizacije. Direktori drustvenih preduzeca u saradnji sa partijskom drzavom i propalim drzavnim bankama veoma su efikasno izvrsili privatizaciju drustvenog kapitala, koji se sada nalazi ili u rukama ovih novokomponovanih "privatnih biznismena" ili na privatnim racunima u inostranstvu. Ovaj proces, koji je karakteristika svih zemalja u tranziciji, jasno se identifikuje kao "spontana" privatizacija. Nakon ostavljanja drustvenih preduzeca na milost i nemilost koaliciji drzave, direktora i "privatnih biznismena", moze se vrlo argumentovano reci da je proces privatizacije drustvenog kapitala u Srbiji zavrsen i to iskljucivo po modelu "spontane" privatizacije. I kao nagradu za svoj dosadasnji rad na devastaciji kapitala preduzeca, zakonodavac ih dodatno casti sa 14.000-20.000 maraka akcija preduzeca koja su vec dovedena na samu ivicu ambisa.

Nakon obavljene privatizacije drustvenog kapitala sada se profesor Mirko Vasiljevic eventualno moze baviti privatizacijom drustvenih preduzeca. I posao uopste nije tezak, bilo kojom tehnikom privatizacije da zavrsite posao svi ce dobiti odredjeni procenat od nicega. Posto su za privatizaciju uglanvom ostale proizvodne hale sa zastarjelom tehnologijom, prazni magacini i prodvnice i radnici koji vise mjeseci nijesu primili plate, posao vise nije toliko komplikovan. Sasvim je jasno da ce primjenom bilo koje tehnike privatizacije vrlo brzo stvarni vlasnici drustvenih preduzeca postati oni koji su vec postali vlasnici drustvenog kapitala, dakle "novi biznismeni" sa crvenim partijskim knjizicama.

Ionako ruinirana preduzeca, dominantno insajdersko vlasnistvo ce konacno dokusuriti i dovesti njihovu vrijednost do zeljene nulte vrijednosti. Imajuci u vidu ogroman interni dug u srpskoj privredi, realno je ocekivati da ce se topljenje vrijednosti firme (pa samim tim i akcija u vlasnistvu zaposlenih) nastaviti jos snaznijim intezitetom i da ce novokomponovani biznismeni i stare drzavne banke (koji su najcesce i najveci povjerioci preduzeca), sada postati i formalni vlasnici kroz konverziju potrazivanja u trajni ulog.

(Autor je savetnik u Agenciji za prestrukturiranje Crne Gore).